του Μάριου Λεονάρδου
Η 1η Σεπτεμβρίου είναι μια σημαντική ημέρα για όσους
ασχολούνται με το ηλεκτρικό ρεύμα και τις φυσικές καταστροφές. Την
1/9/1859 συνέβη η πλέον γνωστή Στεμματική Εκπομπή Μάζας (CME) από τον
ήλιο (το "συμβάν του Carrington") που χτύπησε τη Γή (1) προωθώντας το
Βόρειο Σέλας υπερβολικά νότια, έως την Ταϊτή.
Οι έντονες γεωμαγνητικές
καταιγίδες προκάλεσαν σπινθήρες στις παγκόσμιες τηλεγραφικές γραμμές,
βάζοντας φωτιά σε κάποια τηλεγραφικά γραφεία και απενεργοποιώντας το
«βικτωριανό διαδίκτυο».
Μια παρόμοια θύελλα, σήμερα, μπορεί να έχει
καταστροφικές επιπτώσεις στα σύγχρονα δίκτυα ηλεκτρικού ρεύματος,
υπολογιστών και τηλεπικοινωνιών. Μετασχηματιστές πολλών τόνων, που θα
καταστρέφονταν από μια τέτοια καταιγίδα, θα απαιτούσαν χρόνια για να
επιδιορθωθούν (2), επηρρεάζοντας την εθνική ασφάλεια, και η έλλειψη
ηλεκτρικής ενέργειας (ΗΕ) θα μετέτρεπε πόλεις και ολόκληρες περιοχές σε
μη κατοικήσιμες. Στις 23 Ιουλίου 2012 συνέβη μια CME σπάνιας ισχύος που
ήταν από πολλές απόψεις τόσο ισχυρή όσο και το συμβάν του Carrington.
Ευτυχώς, η Γη ξέφυγε από την πορεία της για 15 μόνον ημέρες.
Η ζωή μας κρεμασμένη σε καλώδιο ρεύματος
Δεν είναι απαραίτητο να πληγεί η Γη από μια σφοδρή CME για
να γίνει αντιληπτό πόσο απαραίτητη για τη διαβίωσή μας είναι η
αδιάλειπτη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας (ΗΕ). Εφέτος το καλοκαίρι, γίναμε
μάρτυρες πολλών συμβάντων με μικρές ή παρατεταμένες διακοπές
οφειλόμενες σε βλάβες του συστήματος μεταφοράς ΗΕ της χώρας. Κορυφαίο
παράδειγμα η Ύδρα, όπου ξεκίνησε κύμα φυγής τουριστών και επισκεπτών του
νησιού, ενώ η τοπική αυτοδιοίκηση είχε ζητήσει να κηρυχθεί το νησί σε
κατάσταση έκτακτης ανάγκης (3). Εάν η διακοπή είχε κρατήσει πχ μία
εβδομάδα, το νησί θα είχε αδειάσει τουλάχιστον από τους επισκέπτες του.
Το ηλεκτρικό ρεύμα, μαζί με το νερό, είναι τα σημαντικότερα αγαθά για
την επιβίωση του ανθρώπου στον σημερινό «πολιτισμένο» κόσμο και
ιδιαίτερα στις πόλεις. Φαντασθείτε την Αθήνα χωρίς ρεύμα. Θα
διαπιστώσετε ότι οι βασικές λειτουργίες της πόλης θα σταματήσουν:
υδροδότηση και πιθανόν αποχέτευση, φωτισμός, μεταφορές, ασανσέρ,
περίθαλψη κτλ. Συμπερασματικά, η σύγχρονη ζωή, ιδιαίτερα στις πόλεις,
κρέμεται από ένα καλώδιο ηλεκτρικού ρεύματος και, δυστυχώς, το καλώδιο
αυτό δεν είναι και ιδιαίτερα ανθεκτικό.
Η ασφάλεια της τροφοδοσίας με ενέργεια
Προβλήματα στην αδιάλειπτη παροχή ΗΕ προκύπτουν και όταν
υπάρχει έλλειψη καυσίμου για την παραγωγή της. Στο πλαίσιο στρατηγικού
σχεδιασμού, 38 ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων όλων των χωρών της
ΕΕ, διενήργησαν δοκιμές προσομοίωσης (energy security stress tests) της
ενεργειακής ασφάλειας το 2014 (4). Εξέτασαν δύο σενάρια διακοπής της
παροχής ενέργειας για περίοδο ενός ή έξι μηνών:
- πλήρης κατάργηση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ
- διαταραχή των ρωσικών εισαγωγών αερίου μέσω της ουκρανικής διαδρομής διέλευσης.
Από τις δοκιμές προέκυψε ότι μια παρατεταμένη διακοπή
της προσφοράς θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ΕΕ. Ιδιαιτέρως θα
επηρεάζονταν οι χώρες της Ανατολικής ΕΕ και οι χώρες της Κοινότητας
Ενέργειας.
Η στρατηγική της ΕΕ (5) καλύπτει τις μακροπρόθεσμες
προκλήσεις, όσον αφορά την ασφάλεια του εφοδιασμού, και προτείνει
δράσεις εναρμονισμένες με την πολιτική για την Κλιματική Αλλαγή (αύξηση
της ενεργειακής απόδοσης , αύξηση παραγωγής από ΑΠΕ, ολοκλήρωση της
εσωτερικής αγοράς ενέργειας, κοινή ενεργειακή πολιτική και αλληλεγγύη).
Στην Ελλάδα, αυτά τα stress tests πέρασαν σχεδόν
απαρατήρητα και, σύμφωνα με πληροφορίες, ειδικά για την ΗΕ, δεν
θεωρήθηκε ότι υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα μια και η
ηλεκτροπαραγωγή από εγχώριο λιγνίτη εκτιμήθηκε ότι θα μπορούσε να δώσει
25 TWh ενέργειας στο σύστημα. Η εκτίμηση αυτή ήταν τότε υπερβολική ενώ
με τις σημερινές δυνατότητες φαντάζει εξωπραγματική.
Έρχεται κρίση;
Σήμερα, στην ευρύτερη περιοχή μας έχουμε πολλές εστίες από
τις οποίες μπορεί να προκύψει μια γενικευμένη κρίση: Ουκρανία, Συρία,
Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη. Υπάρχουν και φωνές που υποστηρίζουν ότι είμαστε
στα πρόθυρα σοβαρών εξελίξεων. Συγκεκριμένα, προ μηνός, ο σοφός, και
πάντα με επιρροή, γέρων Henry Kissinger δήλωσε στους FT(6): ‘We are in a
very, very grave period’. Την ίδια άποψη έχει και ο κ. Παπαχελάς (7):
«Η Ιστορία διδάσκει ότι όποτε μία υπερδύναμη μικραίνει ή απομακρύνεται
από τον ρόλο της, για δικούς της λόγους, κάτι κακό συμβαίνει. Μπορεί να
είναι ένας πόλεμος ή μία μεγάλη οικονομική κρίση. Πάντοτε, πάντως, κάτι
κακό και μεγάλο συμβαίνει.»
Εμείς δεν θα εικάσουμε τι θα συμβεί, αλλά θα κάνουμε την
υπόθεση εργασίας ότι έχουμε μια εκτεταμένη και σοβαρότατη κρίση. Το
άμεσο αποτέλεσμα μιας τέτοιας απευκταίας κατάστασης είναι η διακοπή της
τροφοδοσίας της χώρας με πετρέλαιο, φυσικό αέριο και εισαγόμενο
ηλεκτρικό ρεύμα.
Πόσο ρεύμα έχει η Ελλάδα σε κατάσταση κρίσης;
Η ποσότητα του ρεύματος μετράται σε TWh (τεραβατώρες) και η
κατανάλωσή του δεν είναι ομοιόμορφη όλο το 24ωρο. Η χώρα, το 2017
χρειάστηκε 51,5 TWh, που προήλθαν από (8):
- Λιγνίτη 17,5 TWh (34%)
- Φυσικό αέριο 16,4 TWh (32%)
- ΑΠΕ 9,1 TWh (17%)
- Υδροηλεκτρικά 2,5 TWh (5%)
- Εισαγωγές 6,0 TWh (12%)
Αντίστοιχα, η κατανάλωση το 2017 είχε διαμορφωθεί ως εξής:
- Υψηλή τάση : 11% (Βιομηχανία)
- Μέση τάση: 22% (Βιοτεχνία – ελαφρά βιομηχανία)
- Χαμηλή τάση: 67% (σπίτια – καταστήματα)
Εάν από το μίγμα της παραγωγής αφαιρέσουμε το φυσικό
αέριο και το εισαγόμενο ηλεκτρικό ρεύμα, μας μένει το 56%, ποσοστό
οριακά επαρκές, με κάποιες θυσίες, για να καλύψει τις βασικές ανάγκες
του πληθυσμού. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Όχι, και να γιατί:
- Η υδροηλεκτρική παραγωγή πρέπει να εξυπηρετήσει και τις αρδεύσεις και όχι μόνον την ηλεκτροπαραγωγή
- Οι ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) παράγουν όποτε φυσάει αέρας και λάμπει ο ήλιος και όχι όταν χρειάζεται το ρεύμα
Οι παραπάνω προβληματικές πηγές ηλεκτρικού ρεύματος
πρέπει, όταν δεν παράγουν, να υποκαθίστανται από θερμική παραγωγή που
στο συγκεκριμένο σενάριο είναι ο λιγνίτης. Γενικά, ένα ηλεκτρικό σύστημα
με τροφοδοσία πάνω από 20% ΑΠΕ είναι ασταθές. Όμως, ο λιγνίτης δεν
μπορεί να εξασφαλίσει αυτό το ρεύμα. Η ΔΕΗ, αρχικά, σχεδίασε και
ανέπτυξε τα λιγνιτωρυχεία με όλο τον εξοπλισμό ηλεκτροκίνητο. Αυτό είναι
θετικό υπό την έννοια ότι, σε περίπτωση προβλημάτων στην τροφοδοσία της
χώρας με πετρέλαιο, η λιγνιτική ηλεκτροπαραγωγή δεν σταματάει. Όμως
τα τελευταία 10 χρόνια η κατάσταση άλλαξε σημαντικά και συγκεκριμένα ο
ιδιόκτητος ηλεκτροκίνητος εξοπλισμός παροπλίζεται και αντ’ αυτού
χρησιμοποιούνται εργολάβοι με πετρελαιοκίνητα μηχανήματα σε ποσοστό που
φθάνει το 50% των εργασιών. Επίσης, ο σχεδιασμός των ορυχείων
τροποποιείται για να ταιριάζει στους εργολάβους, καθιστώντας τα ορυχεία
ακατάλληλα για τον βαρύ ηλεκτροκίνητο εξοπλισμό. Έτσι, σε κατάσταση
κρίσεως, οι εργολάβοι σταματούν και οι 17,5 TWh του λιγνίτη
συρρικνώνονται σε 10 TWh.
Και άλλα προβλήματα για το λιγνίτη
Με τη συναίνεση διαφόρων Ελληνικών Κυβερνήσεων, η ΕΕ
υιοθέτησε ακραίες προδιαγραφές εκπομπής ρύπων για τις μονάδες παραγωγής
ΗΕ. Έτσι, από τις 14 λιγνιτικές μονάδες εν λειτουργία σήμερα, θα
αποσυρθούν, στις αρχές του επομένου έτους, οι 6 και πιθανολογείται και
άλλες 4 το 2020 (10). Βέβαια θα προστεθεί μία καινούργια μονάδα το 2021
αλλά και τότε η παραγωγή από λιγνίτη δεν θα ξεπερνά τις 10 TWh λόγω
προβλημάτων ένταξης των μονάδων στο σύστημα αφενός από την εξωφρενική
τιμή του CO2 και αφετέρου λόγω της σημαντικής ανόδου του κόστους του
εγχωρίου λιγνίτη. Η χαμηλή παραγωγή θα οδηγήσει σε κλείσιμο των
λιγνιτικών εκμεταλλεύσεων ενώ η επαναφορά τους σε κανονική παραγωγή θα
απαιτούσε έτη.
Και λίγο περιβάλλον
Η μεταλλευτική δραστηριότητα διαταράσσει την επιφάνεια του
εδάφους, η οποία πρέπει να επανέλθει σε εκμεταλλεύσιμη κατάσταση με το
πέρας των εργασιών. Ο προγραμματιζόμενος σήμερα απότομος τερματισμός των
λιγνιτικών εκμεταλλεύσεων θα απαιτήσει σημαντικά κονδύλια για την
επαναφορά του εδάφους, τα οποία θα πρέπει να διατεθούν από το κράτος,
που με την σημερινή κρίση δεν θα διαθέσει. Αντίθετα (11) με την κανονική
ολοκλήρωση των εκμεταλλεύσεων θα υπάρξει, χωρίς επιπλέον κόστος, μια
επιφάνεια εδάφους σύμφωνα με την εγκεκριμένη περιβαλλοντική Μελέτη. Γι’
αυτό, η περιοχή Κοζάνης – Πτολεμαΐδας πρέπει να απαιτήσει την ομαλή
ολοκλήρωση των εκμεταλλεύσεων.
Συμπέρασμα
Με 10 TWh σίγουρη παραγωγή ρεύματος από λιγνίτη και άλλες
15 TWh από μη σταθερές πηγές, το ηλεκτρικό σύστημα της χώρας δύσκολα θα
στηρίξει τη χώρα σε συνθήκες κρίσης. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να
στηριχθεί ο λιγνίτης με κάθε δυνατό τρόπο ώστε να έχουμε μια λιγνιτική
ηλεκτροπαραγωγή της τάξεως των 20 TWh. Οι διοικούντες αυτόν τον τόπο
πρέπει να προωθήσουν το θέμα της λιγνιτικής ηλεκτροπαραγωγής σε
κατεύθυνση διαφορετική εκείνης που έχουν ενστερνισθεί. Αν δεν θέλουν ή
δεν μπορούν ας μετατρέψουν το 40% της λιγνιτικής ηλεκτροπαραγωγής που
πωλείται σε 100% και τότε, ίσως βρεθεί λύση μια και στην περίπτωση αυτή
οι διοικούντες την ιδιωτική εταιρεία θα ευθυγραμμίζονται με τα
συμφέροντα της εταιρείας (και της χώρας) και όχι με τις κομματικές
ιδεοληψίες.
* Ο Δρ. Μάριος Λεονάρδος είναι Μεταλλειολόγος, τ. Διευθυντής Σχεδιασμού και Απόδοσης στα Ορυχεία της ΔΕΗ
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
-
ΜΗΝΙΑΙΟ ΔΕΛΤΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΗΕΠ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017,ΛΑΓΗΕ, http://www.lagie.gr/agora/analysi-agoras/miniaia-deltia-iep/
-
ΜΗΝΙΑΙΟ ΔΕΛΤΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΗΕΠ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2018, ΛΑΓΗΕ
-
Marios Leonardos, A view from Greece on LCP BREF, 11th Coal Dialogue, Brussels, 8 July 2015, https://euracoal.eu/events/ec-euracoal-coal-dialogue/
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
CME – Στεμματική Εκπομπή Μάζας από τον ήλιο
ΗΕ - Ηλεκτρική ενέργεια
FT - Financial Times
ΛΑΓΗΕ - Λειτουργός της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας ΑΕ
ΕΕ – Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ή Ένωση)
https://energypress.gr/news/sovareytoyme-kai-me-ligniti