Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης*
«Αν δεν μπορείτε να το μετρήσετε, δεν μπορείτε να το διαχειριστείτε» (if you can't measure it you cant manage it), υποστήριζε ο Πίτερ Ντρούκερ, (1909-2005), ο γκουρού του Μάνατζμεντ, εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Αυτή η ρήση έχει την εφαρμογή της και στην ηλεκτρική ενέργεια, καθώς είναι εξαιρετικά σημαντικό να λαμβάνονται ακριβείς μετρήσεις από τους Μετρητές Κατανάλωσης Ρεύματος, με τη μικρότερη δυνατή απόκλιση, διότι αυτό εξασφαλίζει ότι δεν πληρώνει κάποιος περισσότερα από όσο καταναλώνει.
Όταν ο Τόμας Έντισον (Thomas Alva Edison, 1847-1931) άρχισε να τροφοδοτεί με ηλεκτρικό ρεύμα στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, το 1882, χρέωνε την κάθε λάμπα που ο πελάτης είχε στο σπίτι του.
Καθώς η εμπορική χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας εξαπλώνονταν, στη δεκαετία του 1880, γινόταν ολοένα και πιο σημαντικό να βρεθεί ένας μετρητής ηλεκτρικής ενέργειας, παρόμοιος με τους τότε υπάρχοντες μετρητές αερίου, ώστε να τιμολογούνται οι πελάτες, αντί να χρεώνεται ένας σταθερός αριθμός φανών μηνιαίως.
Όπως ήταν φυσικό, ήταν πλέον πρακτικά ανεπαρκείς οι «ηλεκτρολυτικοί μετρητές» του Έντισον (1881), ο γερμανικός μετρητής υδρογόνου της Siemens-Shuckert και ο μετρητής υδραργύρου της Jena.
Μεσολάβησαν ωστόσο οι μετρητές εκκρεμών (1884) και άλλοι τύποι μετρητών, έως ότου το 1885 ο Γαλιλαίος Φερράρις (Galileo Ferraris, 1847-1897), από το Τορίνο της Ιταλίας, ερευνώντας το περιστροφικό μαγνητικό πεδίο, εφηύρε τον κινητήρα επαγωγής, ανοίγοντας το δρόμο, μαζί με Όττο Μπλάθυ (Ottó Bláthy, 1860-1939) και τον Νίκολα Τέσλα (Nikola Tesla, 1857-1943), για την ανάπτυξη του επαγωγικού μετρητή.
Για τη μέτρηση της ηλεκτρικής ενέργειας χρησιμοποιούνται έκτοτε και κατά κύριο λόγο, επαγωγικοί μετρητές, οι οποίοι αποτελούνται από δυο σταθερούς ηλεκτρομαγνήτες που επενεργούν πάνω σε ένα δίσκο από αλουμίνιο. Το ρεύμα πού διατρέχει τα πηνία προκαλεί περιστροφή του δίσκου, ο όποιος μεταδίδει, δια του άξονά του, την κίνηση στο στροφόμετρο. Όσο περισσότερη είναι ή ηλεκτρική ισχύς πού απορροφά η εγκατάσταση, τόσο γρηγορότερη είναι ή περιστροφή του δίσκου.
Στα επόμενα χρόνια, επιτεύχθηκαν πολλές βελτιώσεις στους μετρητές, όπως μείωση του βάρους και των διαστάσεων, επέκταση του εύρους φορτίου, αντιστάθμιση των μεταβολών του συντελεστή ισχύος, τάσης και θερμοκρασίας, εξάλειψη της τριβής με αντικατάσταση των παλαιών ρουλεμάν με σφαιρικά και μαγνητικά, βελτιώνοντας τοιουτοτρόπως τη μακροχρόνια σταθερότητα.
Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα αναπτύχθηκαν και τριφασικοί επαγωγικοί μετρητές.
Ο μετρητής ηλεκτρικής ενέργειας ή γνώμων, χρησιμοποιείται για τη μέτρηση τής ηλεκτρικής ενέργειας πού απορροφά μία δεδομένη εγκατάσταση και η ορθή λειτουργία του είναι ζωτικής σημασίας στη λήψη ακριβών μετρήσεων.
Η ανάγνωση του μετρητή ηλεκτρικού ρεύματος διαφέρει ανάλογα με το μοντέλο, καθώς κάθε πληροφορία εμφανίζεται διαφορετικά. Οι κύριοι τύποι ηλεκτρικών μετρητών είναι οι τυπικοί ηλεκτρομηχανικοί μετρητές (electric mechanical meters) με αριθμητήρα, οι ψηφιακοί ηλεκτρονικοί μετρητές (Digital meters), οι λίγο πιο περίπλοκοι κυκλικοί, περιστροφικοί μετρητές (Dial meters), που μοιάζουν με μικρά παραδοσιακά ρολογάκια και οι μετρητές προπληρωμής.
Οι ηλεκτρονικές τεχνολογίες δεν βρήκαν εφαρμογή στη μέτρηση μέχρι να καταστούν διαθέσιμα τα πρώτα αναλογικά και ψηφιακά ολοκληρωμένα κυκλώματα, τη δεκαετία του 1970.
Η νέα τεχνολογία έδωσε νέα ώθηση στην ανάπτυξη μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας. Αρχικά, αναπτύχθηκαν στατικοί μετρητές υψηλής ακρίβειας, ενώ τη δεκαετία του 1980 κατασκευάστηκαν οι υβριδικοί μετρητές, οι οποίοι αποτελούνται από επαγωγικούς μετρητές και ηλεκτρονικές μονάδες τιμολόγησης, μια τεχνολογία με σχετικά μικρή διάρκεια.
Με την έλευση των ηλεκτρονικών μετρητών, ο μηχανικός απαριθμητήρας που είχαν η παλαιοί ηλεκτρομηχανικοί μετρητές, αντικαταστάθηκε με οθόνη υγρών κρυστάλλων. Για την λήψη των ενδείξεων από τους καταμετρητές του ΔΕΔΔΗΕ και από τους καταναλωτές, οι ενδείξεις εναλλάσσονται στην οθόνη ανά 10 δευτερόλεπτα.
Συχνά, οι μετρητές που έχουν σχεδιαστεί για ημιαυτόματη ανάγνωση έχουν μια σειριακή θύρα, η οποία επικοινωνεί μέσω υπέρυθρων LED μέσω της πρόσοψης του μετρητή.
Για την ανάγνωση των μετρητών, οι οποίοι τοποθετούνται αναγκαστικά στο χώρο των πελατών, για σκοπούς ελέγχου και χρέωσης, πραγματοποιείται προγραμματισμένη επίσκεψη εξειδικευμένων υπαλλήλων των ηλεκτρικών εταιριών για την τιμολόγηση, ενώ παλαιότερα πραγματοποιούσαν και την είσπραξη του λογαριασμού επί τόπου. Στην Ελλάδα το ρόλο αυτό είχαν οι Καταμετρητές – Εισπράκτορες.
Πολλές Ηλεκτρικές Εταιρίες δεν τοποθετούσαν μετρητές για την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος και τα σπίτια πλήρωναν με το χρόνο ένα προκαθορισμένο ποσό για κάθε λαμπτήρα φωτισμού που χρησιμοποιούσαν.
Οι τιμές δεν ήταν ίδιες σ’ όλη τη χώρα. Ενδεικτικά, το 1955 η τιμή της κιλοβατώρας του ρεύματος φωτισμού στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς ήταν 1,417 δρχ., στον Πύργο ήταν 5,83 δρχ., στη Φλώρινα 4,99 δρχ., στην Κύμη 7,98 δρχ. και στην Ανδρίτσαινα 11,30 δρχ.
Σε πολλές οικίες δεν υπήρχε ανεξάρτητο ρολόι για το ηλεκτρικό και οι μετρητές ήταν κοινοί, με αποτέλεσμα οι λογαριασμοί να γίνονται αιτία για κουτσομπολιά, διχόνοιες, ακόμα και διαπληκτισμούς.
Αντιμετωπίζοντας ιδιαίτερες δυσκολίες στην άσκηση των καθηκόντων τους, Καταμετρητές – Εισπράκτορες, χαρακτηρίστηκαν δικαίως ως «το μάτι και το αυτί της επιχείρησης», καθώς είχαν άμεση επαφή με τον πελάτη – καταναλωτή, την παροχή και το μετρητή.
Οι έμπειροι, κατάλληλα εκπαιδευμένοι και εξειδικευμένοι Καταμετρητές, δεν περιορίζονται μόνο στην απλή ανάγνωση του μετρητή ή το χειρισμό μεγιστοδείκτη, τουναντίον, ο καταμετρητής ανακαλύπτει με ευκολία και επισημαίνει με σχετικά δελτία αναφοράς (ΔΑΚ) παραβιάσεις, όπως κομμένες σφραγίδες (κιβωτίου, διανομέων, κυψελών και ακροδεκτών), πρώτη ένδειξη πιθανής επέμβασης στο μετρητή για πιθανές παρανομίες όπως ρευματοκλοπή, παράνομη ηλεκτροδότηση, επαναφορά κομμένου λόγω χρέους, αλλά και βλάβες, όπως στασιμότητα, βραδυπορία ή αντιστροφή του μετρητή, κλπ., ενώ εντοπίζει επικίνδυνες παροχές με πιθανή διαρροή ηλεκτρικού ρεύματος.
Κύρια εργασία του καταμετρητή είναι η ανάγνωση μετρητών κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από οικιακούς, εμπορικούς και βιομηχανικούς καταναλωτές, η λήψη ένδειξης και εισαγωγή των δεδομένων σε βιβλία καταμέτρησης ή σε φορητούς υπολογιστές, η επαλήθευση ενδείξεων σε περιπτώσεις όπου η κατανάλωση φαίνεται να είναι προβληματική, ενώ καταγράφει τους πιθανούς λόγους για αυτές τις διακυμάνσεις.
Επιθεωρεί τους μετρητές για μη εξουσιοδοτημένες συνδέσεις, ελαττώματα και ζημιές, όπως σπασμένες σφραγίδες, ελέγχει την ορθή λειτουργία του εξοπλισμού ώστε να διασφαλίζεται η καλή λειτουργία του. Απαντά στις ερωτήσεις των πελατών σχετικά με τις υπηρεσίες και τους κατευθύνει στα κέντρα εξυπηρέτησης πελατών.
Αναφέρει στα Γραφεία Καταμέτρησης τυχόν προβλήματα όπως μη λειτουργικές ή δυσλειτουργικές συσκευές, μη εξουσιοδοτημένες αλλαγές στο μετρητή, παρατυπίες, κατεστραμμένο εξοπλισμό ή εμπόδια στην πρόσβαση στο μετρητή και αφήνει μηνύματα σε περιπτώσεις όπου δεν είναι προσβάσιμοι οι μετρητές.
Εργάζεται σε εξωτερικούς χώρους, σε όλες τις καιρικές συνθήκες και αλληλεπιδρά με τους πελάτες με ήρεμο και επαγγελματικό τρόπο, ενώ αποφεύγει με επιδεξιότητα τα σκυλιά και άλλα εμπόδια όταν κινείται σε ξένες ιδιοκτησίες.
Η ποιοτική εργασία του είναι εξαιρετικά επωφελής για την εταιρία, τους προμηθευτές ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά και για το κοινωνικό σύνολο, καθώς η ορθή μέτρηση και ο εμπεριστατωμένος έλεγχος ενός κοινωνικού, αλλά «αόρατου» αγαθού, όπως είναι το ηλεκτρικό ρεύμα, είναι το σημαντικότερο μέρος της εργασίας του Καταμετρητή.
Μέσα σε ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, στο κρύο και τη ζέστη, το χιόνι και τη βροχή, τους ψεκασμένους με φάρμακα αγρούς και τα σκοτεινά, ανθυγιεινά υπόγεια, ως τους επιθετικούς σκύλους φύλακες και τους δύστροπους πελάτες, οι Καταμετρητές υπερέβαλλαν ανέκαθεν εαυτόν, με αποτέλεσμα τις σχεδόν μηδενικές απώλειες ενδείξεων και κατά συνέπεια την έκδοση ορθών λογαριασμών.
Υπήρξαν κατά καιρούς ποδοσφαιριστές μεγάλων ομάδων και άλλοι αθλητές που δούλευαν ως Καταμετρητές και Εισπράκτορες της ΗΕΑΠ και της ΔΕΗ, οι οποίοι μάτωναν τα πέλματά τους από τις πεζοπορίες που έκαναν και παρ’ όλα αυτά πήγαιναν κανονικά και στις προπονήσεις και στους αγώνες.
Για την ιστορία ο Στέλιος Κυριακίδης, ο «σύγχρονος Φειδιππίδης», ο Ελληνοκύπριος Πανελληνιονίκης, Βαλκανιονίκης, ήρωας του Μαραθώνιου της Βοστώνης το 1946, που κέρδισε και αφιέρωσε τον αγώνα του στην Ελλάδα, ήταν Καταμετρητής - Εισπράκτορας της Ηλεκτρικής Εταιρίας και μετέπειτα της Δ.Ε.Η.
Η κατηγορία-ειδικότητα των καταμετρητών, ήταν σύμφωνα με τα στοιχεία της αρμόδιας υπηρεσίας υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία, πρώτη σε μικροατυχήματα, ενώ δυστυχώς, θρηνούμε και θανατηφόρο δυστύχημα κατά την εκτέλεση της εργασίας της καταμέτρησης, στα Κύθηρα. Σαν σωματείο, δίνουμε έμφαση ως ζήτημα υψηλής προτεραιότητας, στην κατοχύρωση ασφαλούς, υγιούς και αξιοπρεπούς, εργασιακού περιβάλλοντος, με την ανάπτυξη προληπτικών μέτρων, καθώς και την εφαρμογή πολιτικών, συστημάτων και προγραμμάτων προστασίας των εργαζομένων.
Η καταμέτρηση πέρασε σταδιακά από τα βιβλία καταμέτρησης και το Mark Sensing, στους φορητούς καταχωρητές και σήμερα προχωρά γοργά προς τη νέα τεχνολογία.
Ο ΔΕΔΔΗΕ πραγματοποίησε τα τελευταία χρόνια, μετά από αίτημα του συλλόγου μας, σειρά εκπαιδευτικών σεμιναρίων των τακτικών Καταμετρητών, με ιδιαίτερη στόχευση στον εντοπισμό ρευματοκλοπών, στην ανάγνωση και τον οπτικό έλεγχο νέων ηλεκτρονικών μετρητών, αλλά και στην λήψη ενδείξεων μετρητών φωτοβολταϊκών συστημάτων (ΦΒ) από αυτοπαραγωγούς ενεργειακού συμψηφισμού (net metering), με μεγάλη επιτυχία και εξαιρετικά αποτελέσματα, βάση των στατιστικών στοιχείων της εταιρίας.
Με αφορμή την έκδοση από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) τμήματος του Εγχειριδίου Ρευματοκλοπών, αλλά και του Κώδικα ΕΔΔΗΕ, επισημαίνουμε, για μια ακόμη φορά, την τεράστια συνεισφορά των Καταμετρητών του ΔΕΔΔΗΕ, οι οποίοι διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στην ανίχνευση, τη διερεύνηση και την πρόληψη της κλοπής ηλεκτρισμού.
Ένας σοφός είπε κάποτε: «αν κάτι έχει αξία, κάποιος θα προσπαθήσει να το κλέψει». Αυτό ισχύει και για την ηλεκτρική ενέργεια, ωστόσο το πρόβλημα δεν είναι σημερινό. Ήδη από το 1899, ο Σύνδεσμος Εταιρειών φωτισμού Edison στην Αμερική, αντιμετώπισε το πρόβλημα της παραβίασης των βιδών που ρύθμιζαν τους μαγνήτες απόσβεσης του μετρητή.
Στην Ελλάδα, κατά τη δεκαετία 1961-1971 η συχνότερη παρανομία αφορούσε τη λαθραία σύνδεση περισσότερων της μιας κατοικίας με ένα μετρητή.
Σήμερα η πολυετής οικονομική κρίση, τα δυσβάστακτα τέλη και οι φόροι που επιβαρύνουν τον καταναλωτή, τον ωθούν, ως έσχατη πιθανή λύση, στην εν πολλοίς επικίνδυνη, επέμβαση στον μετρητή του ηλεκτρικού ρεύματος, σε μεγάλο εύρος.
Ωστόσο, η κλοπή ηλεκτρικής ενέργειας έχει σημαντικό αντίκτυπο στους πελάτες τόσο στο κόστος όσο και στην ασφάλεια. Η ρευματοκλοπή αυξάνει τη χρέωση για τους υπόλοιπους καταναλωτές, ενώ η παρέμβαση σε μετρητές ή καλώδια υπό τάση, από μη ειδικούς, αποτελεί σοβαρότατο κίνδυνο για την σωματική ακεραιότητα από πιθανή ηλεκτροπληξία, υπερφορτώνει το σύστημα, το οποίο συχνά προκαλεί διακοπές, ενώ μπορεί επίσης να προκαλέσει βραχυκύκλωμα και πυρκαγιά. Δεν λείπουν βεβαίως και οι «ειδικοί» στις ρευματοκλοπές, οι οποίοι τις έχουν αναγάγει πλέον, όχι σε τεχνική, αλλά σε τέχνη.
Για τους παραπάνω λόγους, η εναντίωσή μας στην ανάθεση της καταμέτρησης ηλεκτρικής ενέργειας σε τρίτους δεν αποτελεί δογματισμό, αλλά στοιχειοθετημένη αντίληψη και θέση, η οποία εκφράζεται επίσημα και διαχρονικά, τεκμηριωμένη με αδιάσειστα, οικονομικά και λειτουργικά στοιχεία. Θεωρούμε πως η μόνη λύση για το ΔΕΔΔΗΕ είναι η Καταμέτρηση να γίνεται με ίδια μέσα, με αξιοποίηση του υπάρχοντος τακτικού προσωπικού Καταμετρητών (ΔΟ2Β), ταυτόχρονα με μετατάξεις και προσλήψεις τακτικού προσωπικού στην ειδικότητα του Καταμετρητή, πιθανόν και με αυξημένα προσόντα, όπως πτυχίο ηλεκτρολόγου ή άλλης συναφούς ειδικότητας μέσης εκπαίδευσης, ώστε να αποτελέσουν τον κορμό υποστήριξης της τηλεμέτρησης, όταν εκείνη επεκταθεί στο σύνολο των παροχών ηλεκτρικής ενέργειας.
Η ιδέα της απομακρυσμένης μέτρησης (Τηλεμέτρηση) γεννήθηκε στη δεκαετία του 1960. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκε η απομακρυσμένη μετάδοση παλμών, αλλά αυτό αντικαταστάθηκε σταδιακά με τη χρήση διαφόρων πρωτοκόλλων και μέσων επικοινωνίας.
Σήμερα οι μετρητές με πολύπλοκες λειτουργίες βασίζονται στην τελευταία ηλεκτρονική τεχνολογία, χρησιμοποιώντας την ψηφιακή επεξεργασία σήματος, με τις περισσότερες λειτουργίες να υλοποιούνται στο υλικολογισμικό (firmware).
Η επόμενη γενιά έξυπνων μετρητών ενέργειας, με δεδομένα σε πραγματικό χρόνο θα βοηθήσουν τους καταναλωτές να ελέγξουν την αγορά και τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και να προσαρμόζουν ανάλογα τη συμπεριφορά τους.
Ο Διαχειριστής του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΔΔΗΕ) ολοκλήρωσε τον Νοέμβριο του 2009 την εγκατάσταση Συστήματος Τηλεμέτρησης & επεξεργασίας μετρητικών δεδομένων Μέσης Τάσης και το 2015 την εγκατάσταση Συστήματος Τηλεμέτρησης Μεγάλων Πελατών Χαμηλής Τάσης, ενώ σήμερα δρομολογείται η τηλεμέτρηση του συνόλου των ηλεκτροδοτούμενων παροχών.
Ωστόσο, σε ένα οικονομικά ασφυκτικό περιβάλλον, οι μη τεχνικές απώλειες, ιδίως εκείνες του δόλιου τύπου από ανέντιμους καταναλωτές, με την τεράστια έξαρση στις ρευματοκλοπές, τείνουν να γίνουν το σοβαρότερο πρόβλημα για τις ηλεκτρικές εταιρείες διεθνώς και παρότι οι τάσεις της μέτρησης κατευθύνονται προς την αυτόματη ανάγνωση από πολυλειτουργικούς ηλεκτρονικούς μετρητές, οι έλεγχοι εξακολουθούν να βασίζονται στη μακροσκοπική επιθεώρηση, τον οπτικό έλεγχο των εγκαταστάσεων μέτρησης, για την ανίχνευση της παράνομης επέμβασης, καθιστώντας απαραίτητο τον ανθρώπινο παράγοντα.
Η Τηλεμέτρηση-Τηλεδιαχείριση των μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας (Automatic Meter Reading), παρουσιάζει σημαντικές προοπτικές και πλεονεκτήματα, όπως και οποιαδήποτε άλλη τεχνολογική εξέλιξη, δεν αποτελεί όμως πανάκεια για την επίλυση των ζητημάτων της καταμέτρησης, τουναντίον καθίσταται επιβεβλημένος ο περιοδικός και έκτακτος οπτικός έλεγχος όλων των τηλεμετρούμενων παροχών, από κατάλληλα εκπαιδευμένους τακτικούς καταμετρητές του ΔΕΔΔΗΕ.
Οι εργασίες καταμέτρησης με σύγχρονες Mobile συσκευές, κάτι που ειρήσθω εν παρόδω υπήρξε δική μας πρόταση ήδη από το 2010, ενσωματώνοντας όλα τα πλεονεκτήματα που παρέχει η νέα τεχνολογία (πιστοποιημένη επίσκεψη, λήψη συντεταγμένων, φωτογραφιών κλπ), επίσης δεν είναι η μοναδική λύση, καθώς απαιτείται η διεκπεραίωσή της από έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό, όπως απαραίτητος είναι και ο προσήκων έλεγχος των εργασιών αυτών και όχι μόνο.
Δημήτρης Β. Καρέλης*
Συγγραφέας -Αρθρογράφος - Πολιτισμολόγος,
Πρόεδρος Δ.Σ. του Πανελλαδικού Συλλόγου Καταμετρητών – Εισπρακτόρων Ομίλου Δ.Ε.Η.
Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό
της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.
karelisdimitris@gmail.com