ΟΙ ΚΕΡΔΟΣΚΌΠΟΙ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 τα λιμνάζοντα συσσωρευμένα κεφάλαια αναζήτησαν “επενδυτική διέξοδο” στην “απελευθέρωση των αγορών” ηλεκτρικής ενέργειας. Μέχρι τότε ο ηλεκτρισμός δεν παρουσίαζε κερδοσκοπικό-επενδυτικό ενδιαφέρον, αφού η πρόβλεψη αποδόσεων ήταν μικρή και ο χρόνος αποσβέσεων εξαιρετικά μεγάλος. Εξάλλου η ανάγκη
εξηλεκτρισμού της υπαίθρου και η αξιοποίηση των εγχώριων πηγών (φράγματα, ορυχεία, υδροηλεκτρικά και θερμικά εργοστάσια, δίκτυα μεταφοράς και διανομής), εγχείρημα που απαιτούσε μεγάλα κεφάλαια και επιχειρήσεις κλίμακας, σε συνδυασμό με την απουσία “επενδυτικού” ενδιαφέροντος, οδήγησε στην ίδρυση της ΔΕΗ και στις εξαγορές των ηλεκτρικών εταιρειών που υπήρχαν σε όλη την Ελλάδα (δεκαετίες ‘50-’70).Ο χρόνος των αποσβέσεων των ενεργειακών επενδύσεων είναι δηλωτικός των παραπάνω:
· Η ΔΕΗ τον υπολόγιζε και τον υπολογίζει τουλάχιστον στην 25ετία.
· Οι ιδιώτες επενδυτές μετά βίας επενδύουν με ορίζοντα την 10ετία.
Η “απελευθέρωση των αγορών”, ως κύρια επιδίωξη των νεοφιλελεύθερων οικονομικών προγραμμάτων σχεδόν όλων των συντηρητικών πολιτικών δυνάμεων, έχει σαν προκάλυμμα τη θεωρία ότι ο ανταγωνισμός θα εξασφαλίσει μείωση των τιμών στον καταναλωτή.
Το ηλεκτρικό ρεύμα από βασικό κοινωνικό αγαθό χαρακτηρίστηκε “προϊόν” και η λογική της κοινής ωφέλειας αντικαταστάθηκε από αυτήν της κερδοφορίας.
Στην κατεύθυνση αυτή συνέβαλαν οι τεχνολογικές εξελίξεις στις μονάδες παραγωγής (θεαματική βελτίωση του βαθμού απόδοσης, μείωση κόστους, εισαγωγή νέων καυσίμων, κ.λπ.) και στη διαχείριση των συστημάτων Ηλεκτρικής Ενέργειας (πληροφορική, τηλεπικοινωνίες κ.λπ.).
Όπου όμως εφαρμόστηκε η “απελευθέρωση” είχε τα αντίθετα από τα θεωρητικώς επιδιωκόμενα αποτελέσματα: αύξηση των τιμών στον τελικό καταναλωτή και πτώση όλων των δεικτών ποιότητας των προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών.
Σημειώνεται ότι, στη χώρα μας, η τιμή του ρεύματος παρέμενε –μέχρι πρότινος- μία από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη και αυτό ήταν αποτέλεσμα της αξιοποίησης των εγχώριων ενεργειακών πόρων που έγινε τις περασμένες δεκαετίες. Από τη χαμηλή τιμή ωφελούνταν τόσο ο λαός όσο και η εθνική μας οικονομία. Αντίθετα, τους καρπούς της “απελευθέρωσης των αγορών” τους απολαμβάνουμε την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, όταν μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο μέσα στο 2021, οι τιμές χονδρικής του ρεύματος υπερδιπλασιάστηκαν και του φυσικού αερίου τριπλασιάστηκαν.
Η “απελευθέρωση” της αγοράς και η “εποπτεία” του κράτους
Όπως ξέρουμε, η θεωρία της “απελευθέρωσης” όχι μόνο επικράτησε αλλά μέσω σχετικών Οδηγιών της ΕΕ έγινε υποχρέωση και για τη χώρα μας. Ο βασικός νόμος που οδήγησε στη σημερινή δομή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι ο Ν.2773/99.
Βασική διάταξη του νόμου “για την εύρυθμη και οικονομικά αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς” είναι αυτή του άρθρου 3 για την εποπτεία του κράτους, “η οποία ασκείται από τον αρμόδιο υπουργό στα πλαίσια του μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας”. Σύμφωνα με το νόμο, ο μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός διαμορφώνεται σε δεκαετή και πενταετή κυλιόμενη βάση και προσλαμβάνει την μορφή απόφασης του αρμοδίου υπουργού και γνωστοποιείται στην αρμόδια διαρκή επιτροπή της Βουλής, λαμβάνει υπόψη του τα υπάρχοντα και πιθανολογούμενα ενεργειακά αποθέματα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο και τις τάσεις της διεθνούς αγοράς και αποσκοπεί: α) στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της χώρας, β) στην προστασία του περιβάλλοντος στα πλαίσια και των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας, γ) στην ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας και δ) στην παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της εθνικής οικονομίας και την επίτευξη υγιούς ανταγωνισμού με στόχο την μείωση του κόστους ενέργειας για το σύνολο των χρηστών και καταναλωτών.
Μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός δεν προέκυψε έκτοτε, εξαιτίας των πιέσεων που ασκούσαν οι “επενδυτές” και της πρόθεσης των εκάστοτε υπουργών να έχουν λυτά τα χέρια τους για τις “αναγκαίες” –και πολλές φορές χρυσοφόρες- διευθετήσεις.
Το μείγμα καυσίμου ήταν και παραμένει βασικό στοιχείο του σχεδιασμού και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το κόστος, την κερδοφορία και άρα και τις τιμές του ρεύματος. Η εγκατάλειψη του εγχώριου λιγνίτη, στο όνομα της “προστασίας” του παγκόσμιου περιβάλλοντος, σε στιγμές βαθιάς κρίσης της εθνικής μας οικονομίας και μεγάλης ανάγκης αύξησης των εξαγωγών και μείωσης των εισαγωγών, σε συνδυασμό με την υποκατάστασή του από ακριβά εισαγόμενα καύσιμα, κερδοφόρες για λίγους εισαγωγές και κιλοβατώρες εξαρτώμενες απ’ τις καιρικές συνθήκες (ηλιοφάνεια, ταχύτητα ανέμου κ.λπ.) υποσκάπτει τα θεμέλια της οικονομίας, υπονομεύει την ανταγωνιστικότητά της και οδηγεί σε πανάκριβο ρεύμα.
Η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού σήμερα
Η ΔΕΗ προσαρμόστηκε στη νέα πραγματικότητα και διασπάστηκε οργανωτικά και λειτουργικά “για να εξασφαλιστεί ανεξαρτησία και κοινοχρηστικότητα των δικτύων” τα οποία παραχώρησε σε δύο νέες εταιρίες Μεταφοράς και Διανομής ΗΕ.
Έτσι χωρίστηκε στις:
α) ΔΕΗ ΑΕ: παραγωγό ΗΕ αφενός, με θερμοηλεκτρικά και μεγάλα υδροηλεκτρικά εργοστάσια (στα θερμικά εργοστάσια χρησιμοποιεί σαν καύσιμα τους εγχώριους λιγνίτες, το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο), και προμηθευτή (πάροχο) ΗΕ αφετέρου.
β) Τον ΑΔΜΗΕ ( Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας )
Το σύστημα μεταφοράς διαχωρίστηκε από τη ΔΕΗ πλήρως το 2017. Η ΔΕΗ αποζημιώθηκε από το κράτος για τον διαχωρισμό αυτόν και τη μεταφορά των παγίων στη νέα εταιρεία (ΑΔΜΗΕ). Ακολούθησε μετοχοποίηση του ΑΔΜΗΕ με το 51% των μετοχών να παραμένει στο Δημόσιο, το 24% να αγοράζεται από την κινεζικών συμφερόντων State Grid Europe Ltd (ή οποία, ως στρατηγικός επενδυτής, έχει συμμετοχή στη διοίκησή της) και το υπόλοιπο 25% των μετοχών να έχει διατεθεί μέσω του Χρηματιστηρίου σε μικρότερους μετόχους. Τα έσοδα του ΑΔΜΗΕ καθορίζονται από την διακίνηση ενέργειας στα δίκτυα της μεταφοράς ( υψηλης και υπερυψηλης τάσης ) και πληρώνονται από τους τελικούς καταναλωτές.
γ) Τόν ΔΕΔΔΗΕ (Διαχειριστής Δικτύων Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας και Αυτόνομων δικτύων Νήσων ).
Διαχωρίστηκε το δίκτυο διανομής από τη ΔΕΗ (2010) και εκχωρήθηκαν τα πάγια στοιχεία στον ΔΕΔΔΗΕ ΑΕ, θυγατρική της ΔΕΗ. Το 2021 παραχωρήθηκε το 49% του ΔΕΔΔΗΕ στο αυστραλιανό fund Macquarie Infrastructure and Real Assets Group έναντι 2,116 δις ευρώ. Η Macquarie διορίζει τον οικονομικό Δ/ντή, έχει λόγο στην υπόλοιπη διοίκηση και έχει καθαρή απόδοση στα κεφάλαιά της 4% μέσω της προβλεπόμενης καταβολής ελαχίστου μερίσματος. Τα έσοδα του ΔΕΔΔΗΕ καθορίζονται από την διακίνηση ενέργειας στα δίκτυα της διανομής ( υψηλής- μέσης και χαμηλής τάσης ) και πληρώνονται από τους τελικούς καταναλωτές.
δ) ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΑΕ (θυγατρική της ΔΕΗ ΑΕ): διαχειριστή όλων των εγκαταστάσεων ΑΠΕ της ΔΕΗ ο οποίος προσπαθεί να μεγαλώσει (;) την παρουσία της ΔΕΗ στο τομέα αυτό.
Είναι προφανές ότι με την ολοκλήρωση των σχετικών διαδικασιών το δημόσιο μοιράστηκε τον έλεγχο του φυσικού μονοπωλίου (δίκτυα), με τα ιδιωτικά συμφέροντα, κινέζικα και αυστραλιανά, που ανέλαβαν τους κρίσιμους τομείς του σχεδιασμού και ανάπτυξης των δικτύων.
Η λειτουργία της αγοράς
Η γνώση των κανόνων και της λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (HE) όπως έχει διαμορφωθεί αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την κατανόηση των επιδιώξεων των μεγάλων συμφερόντων που δραστηριοποιούνται στην αγορά ηλεκτρισμού, του δικού τους οικονομικού οφέλους και της γενικότερης ζημιάς που προκύπτει από κάθε “ρύθμιση” και κάθε “κανόνα”.
Με βάση τα προβλεπόμενα από τους νόμους:
α) Κάθε μονάδα παραγωγής ΗΕ με καύσιμο το ΦΑ που είχε διαθέσιμη εγγυημένη ισχύ (Αποδεικτικό Διαθεσιμότητας Ισχύος – ΑΔΙ) προσέφερε τις δυνατότητες της στον Ανεξάρτητο Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ ΑΕ). Η διαθεσιμότητα αυτή αμειβόταν από 45.000-90.000 ευρώ/MW το χρόνο (είτε εντασσόταν είτε όχι στο σύστημα για παραγωγή) και η δαπάνη μετακυλιόταν στους τελικούς καταναλωτές μέσω των παγίων χρεώσεων ισχύος.
Η αμοιβή των ΑΔΙ συνεχίστηκε μέχρι το 2014, όταν αυτά αντικαταστάθηκαν από τον Μεταβατικό Μηχανισμό Αποζημίωσης Ισχύος, τον νέο Μεταβατικό Μηχανισμό Αποζημίωσης Ευελιξίας (>9.000€/MW) και τον Μακροχρόνιο Μηχανισμό Αποζημίωσης Επάρκειας Ισχύος.
β) Την προηγούμενη κάθε ημέρας υποβάλλονταν από τους προμηθευτές και εξαγωγείς στον ΑΔΜΗΕ δηλώσεις απαιτούμενου φορτίου ανά ώρα, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες των πελατών-καταναλωτών. Από τους παραγωγούς και χονδρεμπόρους-εισαγωγείς υποβάλλονταν αντίστοιχα προσφορές έγχυσης, οι οποίες αφορούσαν την ισχύ που μπορούσαν να διαθέσουν ανά ώρα την επομένη ημέρα.
Για τους παραγωγούς οι προσφορές συνοδεύονταν από την τιμή διάθεσης που αντανακλούσε “τουλάχιστον” το μεταβλητό κόστος λειτουργίας (καύσιμο + λιπαντικά+ Κόστος CO2) της μονάδας παραγωγής. Οι προσφορές μπορούσαν να είναι για μεγάλο χρονικό διάστημα (έως 30%) μηδενικές, αρκεί ο μέσος όρος των προσφορών να αντανακλούσε τουλάχιστον το μεταβλητό κόστος.
Όλα αυτά άλλαξαν με τον Ν. 4512/2018, με τον οποίο ιδρύθηκε η εταιρεία Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας ΑΕ με μετόχους τον ΛΑΓΗΕ με 22%, τον ΑΔΜΗΕ με 20%, τον ΔΕΣΦΑ με 7%, το ΧΑΑ με 21%, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRP) με 20% και το Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου με 10%. Το ΕΧΕ λειτουργεί από το 2019 και έχει αναλάβει, με απόφαση της ΡΑΕ, τη διαχείριση της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Επόμενης Ημέρας και της Ενδοημερήσιας Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, την εκκαθάριση και τον διακανονισμό των συναλλαγών της Αγοράς Επόμενης Ημέρας και Ενδοημερήσιας Αγοράς, καθώς επίσης την εκκαθάριση των θέσεων της Αγοράς Εξισορρόπησης – τα εξηγούμε στη συνέχεια.
γ) Με βάση τις δηλώσεις και τις προσφορές γίνεται ο ημερήσιος προγραμματισμός της επόμενης ημέρας. Ο προγραμματισμός αποβλέπει στη κάλυψη όλων των αναγκών σε ΗΕ και οριστικοποιείται στις 2:30 μ.μ. της προηγούμενης ημέρας.
Οι εισροές προγραμματίζεται να προέρχονται κατά προτεραιότητα:
1. Από ΑΠΕ (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, μικρά υδροηλεκτρικά, υποχρεωτικά νερά για αρδεύσεις και υδροδοτήσεις, γεωθερμία – βιοαέριο κλπ.).
2. Από εισαγωγές.
3. Από μονάδες παραγωγής, ξεκινώντας από τη φθηνότερη.
Παρέκκλιση γίνεται για λόγους ασφάλειας του συστήματος και γενικότερου συμφέροντος (κίνδυνοι blackout, τεχνικά ελάχιστα και ευελιξία των μονάδων, αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων κ.λπ.).
δ) Το απόγευμα της παραμονής, μετά την κατάρτιση του προγράμματος, γίνεται η εκκαθάριση των λογαριασμών και την τρίτη επομένη ημέρα –με βάση την εκτέλεση του- γίνονται οι εκκαθαρίσεις των αποκλίσεων από αυτό.
Επειδή η ΗΕ δεν αποθηκεύεται και η έλλειψη της οδηγεί σε διακοπές, ή ακόμη και σε blackout, κάθε στιγμή πρέπει να εισρέουν στο σύστημα ποσότητες ρεύματος που να καλύπτουν τη ζήτηση και να υπάρχουν στη διάθεση του ΔΕΣΜΗΕ μονάδες ηλεκτροπαραγωγής ισχύος που να εξασφαλίζουν την ευστάθεια του συστήματος, δημιουργήθηκαν η ενδοημερήσια αγορά και η αγορά εξισορρόπησης.
Η ενδοημερήσια αγορά ανοίγει μετά το κλείσιμο της αγοράς της επόμενης ημέρας στις 2:30 μ.μ. της προηγούμενης και συνεχίζεται σε πραγματικό χρόνο, καλύπτοντας τις αποκλίσεις που παρουσιάζονται από τον προγραμματισμό της αγοράς της επόμενης ημέρας. Ενδεχόμενο κενό ισχύος και ασφάλειας του συστήματος που εντοπίζει ο ΑΔΜΗΕ καλύπτεται από την αγορά εξισορρόπησης.
ε) Όλες οι εισροές από ΑΠΕ, εισαγωγές και μονάδες παραγωγής αποπληρώνονται με βάση την ακριβότερη τιμή έγχυσης ανά ώρα που ονομάζεται Οριακή Τιμή Συστήματος (ΟΤΣ).
Έτσι εξηγείται και η επιδίωξη των ιδιωτών να αφαιρεθεί από τη ΔΕΗ σημαντικό ποσοστό από το ρεύμα πού παράγεται με καύσιμο τους φθηνούς λιγνίτες. Με αυτόν το τρόπο, αφαιρώντας από τη ΔΕΗ σημαντικές ποσότητες φθηνής ενέργειας, πέτυχαν μέσα από την λειτουργία του ΕΧΕ υψηλότερη ΟΤΣ για περισσότερες ώρες την ημέρα, άρα μεγαλύτερα έσοδα στα ταμεία τους εξασφαλίζοντας υψηλή κερδοφορία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις τιμές του ηλεκτρισμού. Σημειώνεται πλέον οτι η ένταξη των μεγάλων υδροηλεκτρικών εργοστασίων πλέον γίνεται όχι σαν ΑΠΕ αλλά με την υψηλή ΟΤΣ.
Η πληρωμή της παραγωγής των ΑΠΕ και της συμπαραγωγής, που έχουν εγγυημένες τιμές, γίνεται από τον Διαχειριστή ΑΠΕ και Εγγυήσεων Προέλευσης (ΔΑΠΕΕΠ, πρώην ΛΑΓΗΕ), ο οποίος αφενός εισπράττει:
- την αμοιβή των σχετικών εισροών στο σύστημα με την καθοριζόμενη ΟΤΣ,
- τα ειδικά τέλη (Ειδικό Τέλος Μείωσης Εκπομπών Αέριων Ρύπων ή ΕΤΜΕΑΡ), και
- ποσοστό από τα δικαιώματα ρύπων,
και αφετέρου καταβάλλει από τον ειδικό λογαριασμό που τηρείται γι’ αυτό τον σκοπό (Ειδικός Λογαριασμός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας – ΕΛΑΠΕ), την αμοιβή που καθορίζουν τα μακροχρόνια συμβόλαια των παραγωγών.
Ο λογαριασμός αυτός, τις περιόδους της ακριβής ενέργειας είναι πλεονασματικός γιατί οι ΟΤΣ (και άρα οι εισορές του) υπερβαίνουν τις μέσες εγγυημένες τιμές των ΑΠΕ (και άρα τις εκροές του), και τις περιόδους που η ενέργεια είναι φθηνή είναι ελλειμματικός, διότι οι μέσες εγγυημένες τιμές των ΑΠΕ υπερβαίνουν τις ΟΤΣ βάσει των οποίων εισπράττει.
Οι προμηθευτές (πάροχοι) αγοράζουν ηλεκτρικό ρεύμα με βάση τις δηλώσεις φορτίου και χρεώνονται με βάση την ΟΤΣ από την Ημερήσια Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΗΑΗΕ), δηλαδή στην ουσία από το Χρηματιστήριο Ηλεκτρικής Ενέργειας.
Η αμοιβή των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας προέρχεται τόσο από την ισχύ όσο και από τις εγχύσεις που πραγματοποιούν οι μονάδες παραγωγής, εισπράττουν δηλαδή αμοιβή τόσο από τις εισροές τους στην ημερήσια αγορά όσο και από τους μηχανισμούς αποζημίωσης επάρκειας ισχύος.
Στη χώρα μας το 100% της ηλεκτρικής ενέργειας περνάει μέσα από το χρηματιστήριο, ενώ στις άλλες χώρες της Ευρώπης υπάρχουν διμερή μακροχρόνια συμβόλαια που καλύπτουν μεγάλο μέρος των αναγκών και μέσω χρηματιστηρίου περνάει σχετικά μικρό ποσοστό. Εξαίρεση αποτελεί, πέρα από τη χώρα μας, η Ελβετία που το ποσοστό αυτό είναι 38%.
Η αγορά ηλεκτρισμού έχει διαμορφωθεί πάνω στα κοινόχρηστα, πλέον, δίκτυα μεταφοράς και διανομής και αφορά το σύνολο των καταναλωτών. Κάθε καταναλωτής μπορεί να επιλέξει τον προμηθευτή του (πάροχο) ο οποίος αγοράζει ενέργεια απο την χονδρεμπορική αγορά.
Η οριακή τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος εκτινάχθηκε και εξαιτίας της απόφασης των παραγωγών να ενσωματώσουν στις προσφορές τους την χρηματιστηριακή τιμή του ΦΑ άσχετα με τις χαμηλότερες τιμές που αυτοί προμηθεύονται το ΦΑ με διμερή συμβόλαια. Η απόφασή τους αυτή εκτίναξε τις τιμές της ΗΕ και μαζί την κερδοφορία τους.
Η διαμόρφωση των τιμών
Οι τιμές στο χρηματιστήριο ηλεκτρικής ενέργειας διαμορφώνονται από την τιμή της προσφοράς της ακριβότερης μονάδας που καλύπτει τις ανάγκες του ηλεκτρικού συστήματος κάθε ώρα της ημέρας και είναι συνήθως μονάδα φυσικού αερίου.
Οι προσφορές γίνονται με ελάχιστη βάση το μεταβλητό κόστος παραγωγής που είναι το άθροισμα του κόστους καυσίμου, του κόστους των εκπεμπόμενων ρύπων και του κόστους λιπαντικών, καυσίμων αφής κ.λπ. Δεν υπάρχει δέσμευση για το ύψος της καθε προσφοράς ούτε προβλέπεται ανώτατο όριο. (πλαφόν)
Τα χρηματηστήρια Φ.Α. και δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων θερμοκηπίου.
Οι τιμές του ΦΑ και των δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου διαμορφώνονται από τα αντίστοιχα χρηματιστήρια:
- Το χρηματιστήριο του φυσικού αερίου που λειτουργεί στο Άμστερνταμ. Λόγω της ουκρανικής κρίσης, των αναγκών της ανάκαμψης από την πανδημία και τη δημιουργία αποθεμάτων ασφαλείας, οι τιμές του ΦΑ τετραπλασιάστηκαν.
- Το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων ή χρηματιστήριο του CO2, το οποίο δημιουργήθηκε μετά την συμφωνία του Κιότο. Όταν η Ε.Ε. καθόρισε τους στόχους μείωσης των εκπομπών ρύπων, όρισε και μοίρασε δικαιώματα εκπομπών ρύπων στα κράτη μέλη ανάλογα με τις δραστηριότητές τους και ίδρυσε το χρηματιστήριο ρύπων με την Οδηγία 2003/87/ΕΚ, χαρακτηρίζοντάς το “ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου”. Το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών τέθηκε σε ισχύ το 2005 με εκπομπές 3.893,1 μετρικούς τόνους ισοδύναμα του CO2 (2018) και στόχο μείωση 55% σε σχέση με το 1990 έως το 2030.
Η ανωτέρω Οδηγία επιτρέπει στα κράτη-μέλη να προβλέπουν αντιστάθμιση των εγχώριων παραγωγών, η οποία έχει συνήθως τη μορφή της χορήγησης δωρεάν δικαιωμάτων ρύπων. Σύμφωνα με την εν λόγω οδηγία, η ενίσχυση πρέπει να περιορίζεται σε τομείς που εκτίθενται σε πραγματικό κίνδυνο διαρροής άνθρακα, λόγω σημαντικού έμμεσου κόστους που προκύπτει από τη μετακύλιση του κόστους των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι χώρες της Ε.Ε διέθεσαν τα δωρεάν δικαιώματα αφενός σε ηλεκτροβόρες και άλλες βιομηχανίες (π.χ. τσιμεντοβιομηχανία), προκειμένου να διαφυλάξουν την ανταγωνιστικότητά τους, και αφετέρου σε μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, κυρίως στις χώρες που η ηλεκτροπαραγωγή εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από εγχώρια στερεά καύσιμα και πληρούσαν κριτήρια εξαίρεσης (π.χ. Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Εσθονία κ.ά.).
Σε πανευρωπαϊκή κλίμακα στο μηχανισμό συμμετείχαν 11.000 ρυπογόνες μονάδες.
Στην Ελλάδα ο αριθμός τους ήταν περίπου 100. Εκτός των ηλεκτροπαραγωγών (π.χ. ΔΕΗ), δικαιώματα εκπομπών αγόραζαν και πουλούσαν τσιμεντοβιομηχανίες, κεραμοποιίες, ασβεστοποιίες και γενικά βιομηχανίες και επιχειρήσεις που ήταν συνδεδεμένες με τον κατασκευαστικό κλάδο. Κάθε μία από’ αυτές υπέβαλλε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος μελέτη, στην οποία έκανε πρόβλεψη για την παραγωγή της επόμενης χρονιάς και την ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα που κατ’ εκτίμηση θα εξέπεμπε. Η κατανομή των δικαιωμάτων γινόταν επί τη βάσει των προβλέψεών τους.
Ωστόσο, η βαθιά οικονομική κρίση που έπληξε τη χώρα και ιδιαίτερα τον κατασκευαστικό τομέα περιόρισε τον κύκλο εργασιών τους και δημιούργησε πλεόνασμα δικαιωμάτων ρύπων, το οποίο εξαγόταν και πουλιόταν μέσω του χρηματιστηρίου σε ρυπογόνες εταιρείες στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη.
Μετά τη συμφωνία των Παρισίων του 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε σε σημαντικές αλλαγές του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ) αερίων θερμοκηπίου στην Ε.Ε., προκειμένου οι νέοι στόχοι να ευθυγραμμιστούν με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία για μηδενικές εκπομπές άνθρακα μέχρι το 2050.
Το σύστημα διαμορφώθηκε ώστε τα δικαιώματα να εκπλειστηριάζονται παρά να παραχωρούνται, ώστε να έχουν έσοδα οι κυβερνήσεις. Τα έσοδα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της συνολικής πολιτικής για το κλίμα, π.χ. χρηματοδοτώντας προγράμματα ενεργειακής απόδοσης ή μειώσεις των φόρων στρέβλωσης.
Η διαπραγμάτευση των δικαιωμάτων που διατέθηκαν γίνεται μέσω του χρηματιστηρίου ρύπων.
Η τιμή του δικαιώματος να ρυπαίνεις ήταν τον Ιούνιο του 2018 18 ευρώ/τόνο για να ξεπεράσει τον Νοέμβριο του 2021 τα 70 ευρώ/τόνο.
Διαγκωνισμός συμφερόντων
Από το 1999, όλες σχεδόν οι μεγάλες κατασκευαστικές και μη εταιρείες πήραν θέσεις για την απελευθέρωση.
Παρά τις προβλέψεις του νόμου, μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός δεν καταρτίστηκε και μάλιστα το 2001, στην έναρξη των διαδικασιών αδειοδότησης νέων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής (με βάση τον Ν. 2773/99, οι άδειες εκδίδονταν από τον υπουργό μετά από γνωμοδότηση της ΡΑΕ), εκδηλώθηκε τόσο μεγάλο ενδιαφέρον που αύξανε την ισχύ του συστήματος κατά 50%.
Επιπλέον, προκειμένου να αφεθεί χώρος για τους ιδιώτες επενδυτές, απαγορεύτηκε στη ΔΕΗ να κατασκευάσει νέα εργοστάσια και όσες νέες μονάδες αδειοδοτήθηκαν ήταν σε αντικατάσταση παλαιών.
Η “απελευθέρωση” της αγοράς δημιούργησε περίεργες συσπειρώσεις και παράλογες απαιτήσεις. Για παράδειγμα, προέκυψε η συσπείρωση των αδειούχων υποψήφιων “παραγωγών” η οποία έγινε και θεσμικός συνομιλητής, προωθώντας αιτήματα και πετυχαίνοντας ρυθμίσεις που αντιστρατεύονταν τις αρχές της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού. Το έργο της συνέχισε με επιτυχία ο Ελληνικος Σύνδεσμος Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΑΗ), ο οποίος, με διαδοχικές τροποποιήσεις των κανονισμών, πέτυχε το ρίσκο των “επενδυτών” να καλυφθεί απόλυτα με τις πάγιες χρεώσεις από τους καταναλωτές και έτσι τα μέλη του να προστατευτούν απολύτως από τον ανταγωνισμό, εξασφαλίζοντας σίγουρη κερδοφορία.
Το 2004 κατασκευάστηκαν οι πρώτες ιδιωτικές θερμοηλεκτρικές μονάδες (3 αεριοστροβιλικές) μετά από εγγυήσεις και την υπογραφή μακροχρόνιας σύμβασης επικουρικών υπηρεσιών (Ν. 3175/03), για να ακολουθήσει η μονάδα των ΕΛΠΕ (Ενεργειακή Θεσσαλονίκης) που έγινε με πολιτική απόφαση και σε λάθος σημείο για την ευστάθεια του συστήματος (στο βορρά αντί για το νότο). Αναπτύχθηκαν όμως οι χονδρεμπορικές εταιρίες που εξασφάλισαν εισαγωγές, κυρίως τη Βουλγαρία, αποκομίζοντας σημαντικά κέρδη.
Το καλοκαίρι του 2008, η ΟΤΣ με την οποία γίνονταν οι αγοραπωλησίες ηλεκτρισμού ξεπέρασε τα 120 ευρώ/KWh. Η εκτίναξη των τιμών του φυσικού αερίου –οι οποίες ακολουθούν με εξάμηνη υστέρηση τις τιμές του πετρελαίου- σε συνδυασμό με την υψηλή ζήτηση οδήγησε την ΟΤΣ σε ιστορικά υψηλά. Είχαμε τότε αλλεπάλληλες ανατιμήσεις της ΗΕ με αποτέλεσμα οι εισαγωγείς και παραγωγοί να καταγράφουν υπερκέρδη και η ΔΕΗ σημαντικές ζημιές.
Καθιερώθηκε τότε η Ρήτρα Αναπροσαρμογής Καυσίμων, η οποία όμως δεν εφαρμόστηκε γιατί επήλθε η παγκόσμια οικονομική κρίση και η θεαματική αποκλιμάκωση των τιμών του πετρελαίου.
Νέα έκρηξη των τιμών της Οριακής Τιμής Συστήματος έγινε το φθινόπωρο του 2021, όταν η ΟΤΣ ξεπέρασε τα 400€/KWH.
Η Ρήτρα Αναπροσαρμογής Καυσίμου όμως είχε αντικατασταθεί από τη Ρήτρα Οριακής Τιμής Συστήματος. Με αυτήν προστατεύθηκαν όλοι οι πάροχοι ηλεκτρικής ενέργειας από τις αυξήσεις της ΟΤΣ. Πάνω από ένα όριο, που ο κάθε πάροχος όρισε, οι “παίκτες” της αγοράς μετακύλισαν τις αυξήσεις στους καταναλωτές, υπερδιπλασιάζοντας τις τιμές της ΗΕ.
Οι ιδιωτικές μονάδες Παραγωγής Η.Ε.
Σήμερα έχουν ενταχθεί στο σύστημα και μπορούν να το τροφοδοτήσουν με ηλεκτρικό ρεύμα οι παρακάτω ιδιωτικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, όλες με καύσιμο το εισαγόμενο ΦΑ:
1. Elpedison-Θίσβη 410 MW
2. Ενεργειακή Θεσσαλονίκης 390 MW
3. Protergia cc 433 MW
4. Αλουμίνιον ΑΕ 334 MW
5. Ήρων Θερμοηλεκτρική I 50 MW
6. Ήρων Θερμοηλεκτρική II 50 MW
7. Ήρων Θερμοηλεκτρική III 50 MW
8. Ήρων II Βοιωτίας 423 MW
9. KORINTHOS POWER 434 MW.
Επίσης έχουν δοθεί άδειες για νέες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος με καύσιμο το φυσικό αέριο στις ακόλουθες εταιρείες:
· Μυτιληναίος ΑΕ, ισχύος 826 MW, στον Άγ. Νικόλαο Βοιωτίας. (βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής)
· ΓΕΚ – ΤΕΡΝΑ ΑΕ, ισχύος 665 MW (ή πιθανόν 826 MW) στη ΒΙΠΕ Κομοτηνής
· Όμιλος Καρατζή ΑΕ, ισχύος 660 MW στη Χάλκη Δήμου Κιλελέρ
· DAMCO ENERGY ΑΕ (συμφερόντων Κοπελούζου), ισχύος 662 MW, στη ΒΙΠΕ Αλεξανδρούπολης
· Ηλεκτροπαραγωγή Σουσακίου ΑΕ, ισχύος 457 MW, στους Αγ. Θεοδώρους Κορινθίας
· ΕΛΒΑΛ – ΧΑΛΚΟΡ ΑΕ, ισχύος 657 ΜW, στη ΒΙΠΕ Θίσβης Βοιωτίας.
Η “Απολιγνιτοποίηση”
Πρόσφατα, ο πρωθυπουργός Κυρ. Μητσοτάκης ικανοποίησε το βασικότερο αίτημα των ιδιωτών παραγωγών. Με ανακοίνωση του “κατάργησε” την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη, απεντάσσοντας απ’ το σύστημα όλες τις λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ μέχρι το 2023. Στην ανακοίνωσή του αυτή ενέταξε μάλιστα (Από το 2028) και τη μονάδα V Πτολεμαΐδας, ισχύος 830 MW, που δεν έχει τελειώσει ακόμη! Με αυτόν τον τρόπο η κυβέρνηση “αξιοποιεί” τη μεγαλύτερη επένδυση στη χώρα, ύψους άνω των 1,4 δις ευρώ.
Το γεγονός ότι την ίδια περίοδο αποπερατώνεται η νέα μονάδα παραγωγής ρεύματος της Μυτιληναίος μπορεί να θεωρηθεί απλως συμπτωση!!!
Η κυβέρνηση έντυσε την απόφαση αυτή με περιβαλλοντικό μανδύα, διανθισμένο με αναφορές στην “πρωτοπορία της Ελλάδας στην πράσινη μετάβαση”, εξασφαλίζοντας έτσι την αφωνία της αντιπολίτευσης και αμηχανία στις περιοχές Μεγαλόπολης, Κοζάνης, Πτολεμαΐδας, Αμυνταίου και Φλώρινας που πρόκειται να απερημωθούν.
Η απόφαση αυτή έχει και ευρύτερα καταστροφικά αποτελέσματα, γιατί θα επιδεινώσει το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας και δημιουργεί ισχυρότατες πιέσεις στην πλειοψηφία των καταναλωτών ενέργειας, λόγω των εξοντωτικών αυξήσεων στις τιμές του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος .
Την ίδια περίοδο, άλλες χώρες όπως η Πολωνία, η Τσεχία κ.ά. διατηρούν τις δικές τους μονάδες λιγνίτη και άνθρακα μέχρι το 2040, εξασφαλίζοντας για την παραγωγή τους δωρεάν δικαιώματα ρύπων.
Ακόμη όμως και με την επιβάρυνση των ρύπων, οι μονάδες λιγνίτη (έχουμε αποθέματα αξίας άνω του 1 τρις ευρώ) είναι αυτή την περίοδο ( Μάρτης 2022 ) πιο οικονομικές από τις μονάδες φυσικού αερίου.
Το έγκλημα ολοκληρώθηκε με τις διαδοχικές αποφάσεις της ΔΕΗ να δανειστεί με ρήτρες μείωσης των εκπομπών CO2 προκειμένου να αναδιαρθρώσει το χρέος της.
Πιο αναλυτικά:
■ Τον Μάρτιο του 2021, η ΔΕΗ εξέδωσε (μέσω Goldman Sachs-HSBC) ομόλογα βιωσιμότητας ύψους 775 εκατομμυρίων ευρώ με ρήτρα μείωσης των ρύπων διοξειδίου του άνθρακα κατά 40%.
■ Τον Ιούλιο, μέσω ομολόγου αειφορίας, συγκέντρωσε 500 εκατομμύρια ευρώ με επιτόκιο 3,375% και την υποχρέωση να μειώσει τους ρύπους κατά 57%.
■ Τον Αύγουστο εξέδωσε κοινό ομολογιακό δάνειο 300 εκατομμυρίων (Alpha, Eurobank), αναλαμβάνοντας την υποχρέωση να μειώσει τις εκπομπές ρύπων CO2 κατά 40% έως το τέλος του 2022.
Όλος ο παραπάνω δανεισμός προβλέπει συγκεκριμένες ποινές για τη ΔΕΗ και αυξημένα επιτόκια εάν διαπιστωθεί ότι αυξάνονται οι ρύποι λόγω λειτουργίας των λιγνιτικών μονάδων που εκπέμπουν περισσότερο CO2 από εκείνες του φυσικού αερίου.
Τότε, η διοίκηση της ΔΕΗ αλλά και η κυβέρνηση πανηγύριζαν για τη μείωση του κόστους δανεισμού. Ταυτόχρονα πανηγύριζαν και οι ανταγωνιστές της ΔΕΗ, που παράγουν ρεύμα μόνο μέσω φυσικού αερίου, αφού πλέον θα μπορούσαν να την “ανταγωνιστούν” στα ίσια μια και η λειτουργία των λιγνιτικών μονάδων επιβαρύνεται ασύμμετρα πλέον και μέσω του δανεισμού της ΔΕΗ.
Το μίγμα καυσίμου το 2021
Το 2021, το ενεργειακό ισοζύγιο καλύφθηκε κατά 37% απο ΑΠΕ συμπεριλαμβανομένων και των μεγάλων υδροηλεκτρικών, μόνο κατά 10% από μονάδες λιγνίτη, κατά 38% από μονάδες εισαγόμενου ΦΑ και κατά 15% από εισαγωγές, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου της υπερχρεωμένης χώρας μας.
Η “αποκρατικοποίηση” της ΔΕΗ
Το στοχο-χρονοδιάγραμμα για την “αποκρατικοποίηση’’ της ΔΕΗ προχώρησε απρόσκοπτα παρά τις κυβερνητικές αλλαγές από το 2009 και μετά. Έτσι:
Εκπονήθηκαν σχέδια για τη “μικρή ΔΕΗ” και την πώληση λιγνιτικών μονάδων (2014).
Τα σχέδια δεν υλοποιήθηκαν αφενός γιατί μεσολάβησε αλλαγή της κυβέρνησης και αφετέρου γιατί εκτινάχθηκαν οι τιμές στην αγορά ρύπων που καθιστούσαν, πρόσκαιρα, τις λιγνιτικές μονάδες “ασύμφορες” οικονομικά για τους παίκτες της αγοράς.
Πουλήθηκε μέσω αύξησης μετοχικού κεφαλαίου ποσοστό 17% των μετοχών της ΔΕΗ έναντι ποσού 1,35 δις ευρώ (2021).
Το Δημόσιο έχει πλέον μόλις το 34,12% των μετοχών της ΔΕΗ, μέσω της Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών και Περιουσίας ΑΕ και του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου ΑΕ.
Διαρθρωτικές αλλαγές και επιβαρύνσεις στους καταναλωτές
Όσα έγιναν και γίνονται στην αγορά ΗΕ επιβαρύνουν με αρκετά δις ευρώ το χρόνο τους καταναλωτές και διαψεύδουν την κυβερνητική προπαγάνδα. Υπουργοί και κυβερνητικοί βουλευτές παρελαύνουν στις τηλεοπτικές οθόνες για να διατρανώσουν το φρόνημά τους και δηλώνουν ότι “για να προστατευτούν οι μισθωτοί απ’ την ακρίβεια” αρκούν οι επιδοτήσεις στους λογαριασμούς της ενέργειας και θα αυξηθούν οι κατώτατοι μισθοί!
Υποστηρίζουν ταυτόχρονα με άκαμπτη αποφασιστικότητα τις διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία που θα “οδηγήσουν στην ανάπτυξη”.
Έτσι όπως γίνονται όμως οι διαρθρωτικές αλλαγές, ιδιαίτερα στην αγορά της ενέργειας, αφαιρούν εισόδημα από τα νοικοκυριά και ανταγωνιστικότητα από την οικονομία, και αφορούν μόνο την προστασία των ανταγωνιζόμενων εταιρειών από τον ανταγωνισμό.
Προστασία των ιδιωτικών συμφερόντων
Για να γίνουν κατανοητές οι “διαρθρωτικού” χαρακτήρα τροποποιήσεις των κανονισμών που διέπουν την αγορά ΗΕ, θα πρέπει να ρίξουμε μια ματιά στην εξέλιξη των φορτίων της ημερήσιας αγοράς, των αιχμών της ζήτησης και των σχετικών διαγραμμάτων.
Διάγραμμα μέσου ωριαίου φορτίου για εργάσιμες ημέρες τον Ιούλιο
Στον κάθετο άξονα το μέσο ωριαίο φορτίο σε MW, στον οριζόντιο οι ώρες της ημέρας. Με κόκκινο το 2013, σκούρο πράσινο το 2012, ανοιχτό πράσινο το 2010, κίτρινο το 2009 και πράσινο το 2008. Επιλέχθηκε ο μήνας Ιούλιος που παρουσιάζει ιστορικά τα υψηλότερα φορτία.
Παρακάτω παρατίθεται πίνακας με τη αιχμή της ζήτησης τα τελευταία 12 χρόνια.
| Έτος | Αιχμή (MW) |
| 2008 | 10.267 |
| 2009 | 9.761 |
| 2010 | 9.793 |
| 2011 | 9.868 |
| 2012 | 9.735 |
| 2013 | 8.263 |
| 2014 | 9.092 |
| 2015 | 9.195 |
| 2016 | 9.056 |
| 2017 | 9.368 |
| 2018 | 8.493 |
| 2019 | 9.302 |
| 2020 | 8.631 |
| 2021 | 9.176 |
Μεταξύ των ετών 2008 και 2021 παρουσιάστηκαν σημαντικές μεταβολές. Η αιχμή του φορτίου μειώθηκε , το μέσο ωριαίο φορτίο κατά την ώρα της μεσημβρινής αιχμής κατά 3.276 MW και κατά την ώρα της βραδινής κατά 1.414 MW. Η μεσημεριανή αιχμή εξαφανίστηκε και λόγω της αλματώδους αύξησης της παραγωγής από φωτοβολταϊκες εγκαταστάσεις.
Σήμερα είναι εγκατεστημένες και διασυνδεδεμένες στο σύστημα μεταφοράς ΗΕ, άρα μπορούν να πάρουν μέρος στην “αγορά” 38 μονάδες παραγωγής (Μητρώο Μονάδων ΑΔΜΗΕ) συνολικής ισχύος 10614,5 MW
.Στη ΔΕΗ υπάγονται 14 υδροηλεκτρικές 3.152,5 MW, 8 λιγνιτικές 2256 MW, 8 ΦΑ 2.632,5 MW, ενώ αποπερατώνεται τους προσεχείς μήνες η μεγαλύτερη επένδυση στη χώρα, η μονάδα V της Πτολεµαΐδας, ισχύος 830 MW, με καύσιμο τον λιγνίτη.
Στις ιδιωτικές εταιρείες παραγωγής υπάγονται 6 μονάδες συνδυασμένου κύκλου και 3 αεριοστροβιλικές συνολικής ισχύος 2.574 MW, όλες με καύσιμο το εισαγόμενο φυσικό αέριο.
Η χώρα σήμερα διαθέτει μονάδες ΦΑ συνολικής ισχύος 5.206,5 MW που προβλέπεται μέσα στο 2022 να αυξηθούν σε 6.922,5 MW, ενώ απεντάσσονται από το σύστημα το 2023 λιγνιτικές μονάδες συνολικής ισχύος 2.256 MW.
Στο σύστημα επίσης εγχύουν, κατά προτεραιότητα μάλιστα, ενέργεια οι εγκαταστάσεις ΑΠΕ συνολικής ισχύος 7.341 MW (108 MW συμπαραγωγής, 96 MW βιομάζας-βιοαερίου, 3.810 MW αιολικά, 245 MW μικρά υδροηλεκτρικά, 3.082 MW Φ/Β και 400 MW Φ/Β στεγών).
Οι αποεπενδύσεις της ΔΕΗ
Έχει καταγραφεί ιστορικά ότι σε κάθε οικονομική κρίση ένα τμήμα του επενδυμένου κεφαλαίου καταστρέφεται.
Στην αγορά ηλεκτρισμού (διασυνδεδεμένο σύστημα) για ανάγκες που δεν ξεπερνούν σήμερα αιχμή ισχύος 9.370 MW, με μειούμενη ζήτηση και διαρκώς αυξανόμενη διείσδυση των ΑΠΕ, έχουμε εγκατεστημένη ισχύ η οποία, μαζί με τις εγκαταστάσεις ΑΠΕ, ξεπερνά τα 20.500 MW (!), η οποία είναι προφανές ότι επαρκεί, χωρίς καν να υπολογίσουμε τις διασυνδέσεις με τα ηλεκτρικά συστήματα των γειτονικών χωρών, να τροφοδοτήσει υπερδιπλάσια κατανάλωση.
Σε συνθήκες πραγματικά ελεύθερης αγοράς, πολλές εταιρείες θα είχαν προχωρήσει ακόμη και σε ξήλωμα και μεταπώληση των μονάδων παραγωγής. Στη χώρα μας όμως, προτεραιότητα της ΡΑΕ και της κυβέρνησης είναι να κρατηθούν με το ζόρι βιώσιμες και με εξασφαλισμένη κερδοφορία όλες οι ιδιωτικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής σύγχρονης τεχνολογίας ΦΑ. Έτσι, ΡΑΕ και κυβέρνηση επιβάλλουν σχεδιασμούς που υποχρεώνουν τη ΔΕΗ να αποσύρει από την αγορά παλιές μονάδες συνολικής ισχύος 2.256 MW, μονάδες αποσβεσμένες που αποτελούν κοινωνικό κεφάλαιο, ακυρώνοντας στη πράξη κάθε ανταγωνισμό στην κατ’ ευφημισμόν “απελευθερωμένη” αγορά. Επιπρόσθετα, επιβάλλουν χρεώσεις στην αγορά, οι οποίες υποσκάπτουν κάθε προσπάθεια για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας.
Η μονάδα συμπαραγωγής της “αυτοπαραγωγού” Αλουμίνιον της Ελλάδος.
Η μονάδα αδειοδοτήθηκε σαν μονάδα “αυτοπαραγωγής” της ΑτΕ για να καλύψει τις ανάγκες της σε ατμό και ηλεκτρισμό, εντάθηκε στα προγράμματα του 4ου ΚΠΣ και εισέπραξε τις σχετικές επιδοτήσεις. Όταν όμως, την περίοδο 2004-2006, η ΟΤΣ έφτασε σε υψηλά επίπεδα, η ΑτΕ υπέβαλε αίτημα προς την κυβέρνηση να αλλάξει την άδεια παραγωγής και να χαρακτηριστεί μονάδα συμπαραγωγής, έτσι ώστε να διαθέτει την παραγωγή της στην ημερήσια αγορά και να προτάσσεται η ένταξή της στα προγράμματα του ημερήσιου προγραμματισμού. Παράλληλα ζήτησε η ΔΕΗ να συνεχίσει την τροφοδότηση της ενεργοβόρας ΑτΕ με ηλεκτρικό ρεύμα.
Έτσι απλά, η ΑτΕ (Μυτιλιναίος) διεκδικούσε να πουλάει, στην ημερήσια αγορά, το ρεύμα που θα παρήγαγε η μονάδα της σε υψηλές τιμές και να αγοράζει ρεύμα από τη ΔΕΗ σε πολύ χαμηλές, προνομιακές τιμές. Έτσι απλά, κερδίζει σημαντικά ποσά, που το καλοκαίρι του 2008 υπολογίστηκαν σε δεκάδες εκατομμύρια ευρώ το χρόνο.
Οι απαιτήσεις αυτές έγιναν τελικά αποδεκτές το 2009 από τον τότε Υπουργό Ανάπτυξης κ. Φώλια απόγευμα… Μεγάλης Πέμπτης!
Οι βουλιμικές ορέξεις της ΑτΕ όμως, που κατά περίεργο τρόπο έβρισκαν «ευήκοα ώτα» στους κυβερνώντες, δεν σταμάτησαν εκεί.
Ζήτησε και κατάφερε η μονάδα να χαρακτηριστεί ΑΠΕ και το παραγόμενο από αυτήν ηλεκτρικό ρεύμα να απορροφάται κατά προτεραιότητα από την αγορά με εγγυημένες τιμές ΑΠΕ. Τη χαριστική αυτή ρύθμιση επιβάρυνσης των καταναλωτών με πολλές δεκάδες εκατομμύρια ευρώ υπέγραψε ο Γ. Παπακωνσταντίνου στην διάρκεια της θητείας του στο ΥΠΕΚΑ.
Το σκάνδαλο ολοκληρώθηκε με απόφαση της επιτροπής μόνιμης Διαιτησίας της ΡΑΕ. Η απόφαση αυτή διαγράφει χρέη της ΑτΕ προς τη ΔΕΗ ύψους 110 εκατομμυρίων ευρώ και υποχρεώνει τη δεύτερη να προμηθεύει την πρώτη, για όλες τις ώρες του χρόνου, με ηλεκτρικό ρεύμα σε τιμές κάτω του κόστους παραγωγής της.
Σύμφωνα την από 3/11/2013 ανακοίνωση της ΔΕΗ, η απόφαση “οδηγεί κατ’ ουσία σε τιμή ανάλογη με αυτή της σύμβασης με την PECHINEY, η οποία είναι μάλιστα είναι χαμηλότερη από αυτήν για την οποία η χώρα το 2011 καταδικάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για παράνομη κρατική ενίσχυση υπέρ της ΑΛΟΥΜΊΝΙΟΝ”. Έτσι, μπροστά στο κίνδυνο να κατηγορηθεί για απιστία, η διοίκησή της ΔΕΗ πήρε απόφαση να καταγγείλει την σύμβαση με την ΑτΕ και να την καλέσει να επιλέξει άλλον προμηθευτή.
Να μην φανεί περίεργο αν η συγκεκριμένη μονάδα, προβάλλει νέο αίτημα εξαίρεσης της από την κατηγορία των ΑΠΕ εξαιτίας των καταγραφόμενων υψηλών Οριακών τιμών της Η.Ε.
Το σκάνδαλο των ENERGA και HELLAS ROWER
Η νοοτροπία που είχε επικρατήσει στα διάφορα επίπεδα της διοίκησης, τις ανεξάρτητες αρχές, τους δημόσιους οργανισμούς, την κυβέρνηση κ.λπ. για την χωρίς όρους και προϋποθέσεις διευκόλυνση των εμπλεκόμενων στην αγορά ηλεκτρισμού, λειτούργησε σαν θερμοκήπιο για το σκάνδαλο Energa και Hellas Power.
Με τις ελάχιστες εγγυήσεις που τους ζητήθηκαν –τις οποίες καθορίζουν οι κανονισμοί- και την απεριόριστη εγκληματική ανοχή που απολάμβαναν από τη ΡΑΕ, τον ΔΕΣΜΗΕ-ΛΑΓΗΕ και την κυβέρνηση, οι ιδιοκτήτες των εταιρειών προμηθεύονταν το ρεύμα χωρίς να το πληρώνουν, το παρείχαν στους πελάτες τους –τους οποίους απέσπασαν από τη ΔΕΗ με παραπλανητικές διαφημίσεις με την συνδρομή των ΜΜΕ και την ανοχή κυβέρνησης και ανεξάρτητων αρχών- και τα χρήματα που εισέπρατταν από τους λογαριασμούς, μαζί με τις πάγιες χρεώσεις των δικτύων, τα ειδικά τέλη για ΥΚΩ και ΑΠΕ, και τους φόρους και τα χαράτσια που εισπράττονται με αυτούς, τα διοχέτευαν σε προσωπικούς λογαριασμούς και υπεράκτιες εταιρείες που είχαν ιδρύσει σε φορολογικούς παραδείσους. Το σκάνδαλο ξεπέρασε τα 200 εκατομμύρια ευρώ.
Η υπόθεση παραπέμφθηκε στη Δικαιοσύνη. Υπήρξαν προφυλακίσεις αλλά και ισχυρές υπερασπιστικές παρεμβάσεις από στελέχη της ΝΔ που σήμερα είναι υπουργοί (Βορίδης). Τελικά οι ένοχοι έπεσαν στα μαλακά γιατί δεσμεύτηκαν να επιστρέψουν τα κλεμμένα και σήμερα είναι ελεύθεροι κι ωραίοι.
Σήμερα δημιουργούνται συνθήκες επανάληψης των σκανδάλων αφού πολλές εταιρείες προμηθευτές της Η.Ε., για να αποκτήσουν ρευστότητα και να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο των απλήρωτων λογαριασμών, δεν αποπλήρώνουν τις εταιρείες δικτύων και τα εισπρατόμενα από αυτούς τέλη.(Δημοτικά τέλη, ΕΤΜΕΑΡ, ΥΚΩ, εισφορά ΕΡΤ κλπ) και προχωρούν σε υπερχρεώσεις (εικονικές μεγάλες καταναλώσεις) μέσα από τους έναντι λογαριασμούς.
Η ενεργειακή Κρίση
Την άνοιξη του 2021 εμφανίστηκαν τα πρώτα σημάδια της ενεργειακής κρίσης.
Η οικονομική αναθέρμανση μετά την οικονομική καθίζηση της πανδημίας εφερε και τις ραγδαίες ανατιμήσεις στο φυσικό αέριο.
Το καλοκαίρι οι πάροχοι απαίτησαν και πέτυχαν την μετακύλιση των αυξημένων τιμών της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές μεσα απο την ρήτρα της οριακής τιμής του συστήματος. Όμως το δίχτυ προστασίας που άπλωσαν στους παρόχους έβαλε φωτιά στα τιμολόγια των καταναλωτών, τα οποία υπερδιπλασιάστηκαν.
Η αλματώδης όμως αύξηση των ΟΤΣ έλυσε το οικονομικό πρόβλημα του ΕΛΑΠΕ και έδωσε τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να επιδοτεί, μέσα από τα θεσμοθετημένα έσοδα του ταμείου ενεργειακής μετάβασης από τις δημοπρασίες των δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων και μέχρι ενός ορίου, τις καταναλώσεις του ηλεκτρικού ρεύματος.
Οι υψηλές τιμές της Οριακής Τιμής του Συστήματος, οι αμοιβές ισχύος, οι μεγάλες εγγυημένες τιμές στην παραγωγή των Φ/Β πάρκων και της μονάδας συμπαραγωγής της Αλουμίνιον ΑΕ και η απόφαση της κυβέρνησης για απολιγνιτοποίηση πριν την ώρα της, έχουν φέρει τους παραγωγούς ΗΕ σε εφορία και τους καταναλωτές σε απελπισία.
Οι απλήρωτοι λογαριασμοι της Ηλεκτρικής Ενέργειας πολλαπλασιάζονται και σωρεύουν επισφαλείς απαιτήσεις πολλών εκατομμυρίων ευρώ. Η οικονομική ασφυξία των νοικοκυριών μετακυλίεται στην “αγορά” και οι παίκτες της (πάροχοι) με τη σειρά τους δεν πληρώνουν τον ΑΔΜΗΕ, τον ΔΕΔΔΗΕ, τα δημοτικά τέλη κ.λπ.
Από τις προαναφερόμενες ενδεικτικές περιπτώσεις γίνεται ολοφάνερη η προσπάθεια των κυβερνώντων να επιρρίψουν, δια μέσου “διαρθρωτικών” αλλαγών σε επιμέρους τομείς, το δυσβάσταχτο κόστος, της κυβερνητικής “ελαφρότητας” και της επιθετικότητας των μεγάλων αρπακτικών της αγοράς, στην χειμαζόμενη οικονομία και τον λαό.
Τα τιμολόγια στη βιομηχανία και στη γεωργία, ενόσω αυτές αναζητούν τη χαμένη τους ανταγωνιστικότητα, έχουν αυξηθεί υπερβολικά, επιβαρύνοντας υπέρμετρα το κόστος παραγωγής, ενώ τα τιμολόγια των οικιακών καταναλωτών εχουν καταστήσει το ηλεκτρικό ρεύμα είδος πολυτελείας.
Διαρκές οικονομικό έγκλημα
Αν αθροίσει κανείς το κόστος των επί μέρους “διαρθρωτικών” μέτρων που πέρασε στους λογαριασμούς του ρεύματος, βλέπει ότι ανέρχεται σε ποσό που ανέρχεται σε αρκετά δις ευρώ το χρόνο.
Τα “μέτρα” αυτά και οι σχετικές “ρυθμίσεις” αποτελούν διαρκή οικονομικά εγκλήματα σε βάρος του λαού και της χώρας τα οποία διαπράχθηκαν με πράξεις η παραλείψεις των κυβερνώντων και των μελών της ΡΑΕ.
Δεν αποτελούν αντικείμενο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων γιατί συντελούνται με νομιμοφάνεια, με “διαρθρωτικές ρυθμίσεις και μέτρα” στο όνομα της “απελευθέρωσης των αγορών” και συγκαλύπτονται με κείμενα που περιέχουν πολλούς τεχνικούς όρους και νεολογισμούς και είναι δύσκολα κατανοητά όχι μόνο από τον ελληνικό λαό, αλλά ακόμη και από τους περισσότερους εκπροσώπους του στη Βουλή. Τα κείμενα αυτά, που παίρνουν τις περισσότερες φορές τη μορφή φωτογραφικών διατάξεων, μπορεί να είναι δυσνόητα για τον λαό, είναι όμως εύληπτα και κατανοητά για τους άμεσα ενδιαφερόμενους αφού συνδυάζονται με ροές εκατομμυρίων ευρώ.
“Υπάρχει άλλη λύση;”, αναρωτιούνται πολλοί και ιδιαίτερα όσοι επιχειρούν να περάσουν τα επαχθή για τον λαό και τη χώρα μέτρα με εργαλείο την θεωρία του μονόδρομου.
Και βέβαια υπάρχει.
Έξω και πέρα από την αναζήτηση ευθυνών για τα διαρκή και επαναλαμβανόμενα οικονομικά εγκλήματα που επιβάλλεται να ξεκινήσει άμεσα, υπάρχει λύση.
Είναι η λύση της κοινής λογικής: η αγορά να λειτουργήσει επιτέλους με σεβασμό στους κανόνες του ανταγωνισμού.
· Με μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό και μείγμα καυσίμου που να εξυπηρετεί την εθνική οικονομία.
· Χωρίς αμοιβή για διαθέσιμη ισχύ –αν κινηθεί η διαδικασία δημοπράτησης θα έχουν μηδενική αξία- και με προσφορές ενέργειας που να αντανακλούν για κάθε μονάδα τουλάχιστον το πραγματικό κόστος παραγωγής.
· Με εξορθολογισμένες τιμές ΑΠΕ που να σέβονται καταναλωτές και επενδυτές.
· Με δίκτυα κάτω από εθνικό-κοινωνικό έλεγχο.
· Με ΔΕΗ δημόσια εκσυγχρονισμένη και απαλλαγμένη από λογικές που την ήθελαν υπηρέτη οικονομικών και κομματικών συμφερόντων.
· Με δυνατότητα μεγάλων καταναλωτών και παρόχων να συνάπτουν διμερή μακροχρόνια συμβόλαια με τους παραγωγους εκτός ΕΧΕ Α.Ε.
· Με εκκαθάριση των λογαριασμών βάσει των προσφορών και όχι της ΟΤΣ.
· Με εντατικοποίηση της λειτουργίας των μεγάλων ΥΗΣ όσο διαρκεί η ενεργειακή κρίση,.
· Με αναθεώρηση των κυβερνητικών αποφάσεων για την απολιγνιτοποίηση και επανένταξη των λιγνιτικών μονάδων στο σύστημα μέχρι το 2040.
· Με σταδιακή υποκατάσταση της εγχώριας λιγνιτικής παραγωγής μόνο με ΑΠΕ
Αυτά όλα όμως προϋποθέτουν ανατροπή της ασκούμενης κυβερνητικής πολιτικής και των σχεδίων ιδιωτικοποίησης στην ηλεκτρική ενέργεια που αποσκοπούν στην λεηλασία του λαού.
Πολλοί είναι εκείνοι που εναποθέτουν ελπίδες για αντίσταση και αντιμετώπιση των όσων γίνονται και έρχονται στην αγορά ηλεκτρισμού σε ένα σύνολο πατριωτικών, πολιτικών και λαϊκών δυνάμεων που θα συντονίσουν τις προσπάθειες τους και δεν έχουν άδικο. Ας μη ξεχνάμε ότι σε γειτονικές χώρες, με αφορμή αυξήσεις στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος, έπεσαν κυβερνήσεις.