Το 2024, η αύξηση της απασχόλησης στον παγκόσμιο ενεργειακό τομέα ξεπέρασε για τρίτη συνεχόμενη χρονιά την αύξηση των θέσεων εργασίας στη συνολική οικονομία.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας «Παγκόσμια Απασχόληση στην Ενέργεια 2025» η παγκόσμια απασχόληση στον ενεργειακό τομέα έφτασε τα 76 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως το 2024, σημειώνοντας αύξηση άνω των 5 εκατομμυρίων σε σχέση με το 2019. Ο τομέας έχει συνεισφέρει το 2,4% όλων των καθαρών θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία τα τελευταία πέντε χρόνια.
Ισχυρές επενδύσεις
Οι συνεχιζόμενες ισχυρές επενδύσεις στις ενεργειακές υποδομές στήριξαν τη διεύρυνση της απασχόλησης στον τομέα της ενέργειας, η οποία αυξήθηκε κατά 2,2%, σχεδόν διπλάσια από τον ρυθμό της συνολικής οικονομίας (1,3%), ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των θέσεων εργασίας στον ενεργειακό τομέα στα 76 εκατομμύρια. Από το 2019, προστέθηκαν 5,4 εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ενέργεια – περίπου το 2,4% όλων των νέων θέσεων εργασίας παγκοσμίως.
Οι leader της αγοράς
Σε ορισμένες χώρες, η συμβολή αυτή είναι πολύ μεγαλύτερη, φτάνοντας τη μία στις πέντε νέες θέσεις εργασίας στην Κίνα και τη μία στις δέκα στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 2022. Ο ρυθμός επέκτασης των τελευταίων ετών σηματοδότησε μια σαφή μεταβολή σε σχέση με τις τάσεις πριν από την πανδημία, όταν ο ενεργειακός τομέας προσέθετε ετησίως λιγότερο από το ένα τρίτο των θέσεων εργασίας σε σύγκριση με την περίοδο 2019–2024.
Ο μεγαλύτερος εργοδότης
Ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας είναι πλέον ο μεγαλύτερος εργοδότης στον ενεργειακό τομέα, ξεπερνώντας για πρώτη φορά τον εφοδιασμό καυσίμων, καθώς η «Εποχή του Εξηλεκτρισμού» επιταχύνεται. Τα τελευταία πέντε χρόνια, η απασχόληση στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας – συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής, μεταφοράς, διανομής και αποθήκευσης – αυξήθηκε κατά 3,9 εκατομμύρια θέσεις, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν τα τρία τέταρτα όλων των νέων θέσεων εργασίας στην ενέργεια. Η ηλιακή φωτοβολταϊκή ενέργεια αποτέλεσε τον κύριο μοχλό ζήτησης, αντιπροσωπεύοντας το ήμισυ των νέων θέσεων εργασίας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας από το 2019. Η πυρηνική ενέργεια, τα δίκτυα και η αποθήκευση αντιπροσώπευσαν ακόμη ένα τέταρτο των νέων θέσεων εργασίας στον ηλεκτρικό τομέα από το 2019, παρά τα πολλαπλά εμπόδια, όπως το αυξημένο κόστος εξαρτημάτων και οι ελλείψεις ειδικευμένου προσωπικού. Οι επίμονες προκλήσεις στην υπεράκτια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας επιβράδυναν επίσης την αύξηση της απασχόλησης στην αιολική ενέργεια, με απολύσεις στην κατασκευή ανεμογεννητριών, όπου οι θέσεις εργασίας μειώθηκαν κατά 6% το 2024.
Αυξημένη ζήτηση
Η ζήτηση για εργαζομένους αυξάνεται σε όλα τα τμήματα του ενεργειακού συστήματος, όχι μόνο στον ηλεκτρισμό, καθώς ο κόσμος παραμένει «διψασμένος» για ενέργεια. Οι θέσεις εργασίας στον εφοδιασμό με άνθρακα παρουσίασαν αναζωπύρωση τα τελευταία χρόνια στην Ινδία, την Κίνα και την Ινδονησία, οδηγώντας τα παγκόσμια επίπεδα απασχόλησης το 2024 σε επίπεδα κατά 8% υψηλότερα από το 2019, παρά τη μείωση κατά 20% στις ανεπτυγμένες οικονομίες την ίδια περίοδο. Ο εφοδιασμός πετρελαίου και φυσικού αερίου ανέκτησε το μεγαλύτερο μέρος των θέσεων εργασίας που χάθηκαν το 2020, καθώς η παγκόσμια παραγωγική ικανότητα συνέχισε να επεκτείνεται. Ωστόσο, πλέον φαίνεται ότι πολλές επιχειρήσεις εισέρχονται σε μια νέα περίοδο συρρίκνωσης, ενόψει χαμηλότερων τιμών και εσόδων από το πετρέλαιο, με αρκετές μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες να ανακοινώνουν περικοπές θέσεων εργασίας το 2025.
Οι αναδυόμενες οικονομίες
Σύμφωνα με τον ΙΕΑ οι αναδυόμενες αγορές και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες (EMDEs) ηγήθηκαν της αύξησης της απασχόλησης στην ενέργεια το 2024, αντανακλώντας τον ρόλο τους ως ταχέως αναπτυσσόμενα κέντρα παγκόσμιας ενεργειακής ζήτησης. Συνολικά, η αύξηση της απασχόλησης ήταν ισχυρότερη στις αναδυόμενες οικονομίες, με επικεφαλής την Ινδία (5,8%), την Ινδονησία (4,8%) και τη Μέση Ανατολή (3,5%), σε σύγκριση με 2,2% στην Κίνα και μόλις 0,4% στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Παρ’ όλα αυτά, η απασχόληση παραμένει πιο συγκεντρωμένη σε οικονομίες με καλά εδραιωμένες ενεργειακές επιχειρήσεις και αλυσίδες εφοδιασμού που σχετίζονται με την ενέργεια. Για παράδειγμα, στη Μέση Ανατολή, την Κορέα και τον Καναδά, περισσότερο από το 4% του εργατικού δυναμικού απασχολείται στην ενέργεια – σχεδόν διπλάσιο από τον παγκόσμιο μέσο όρο του 2%.
Τα σενάρια για την απασχόληση
Η ζήτηση για απασχόληση αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται σε όλα τα σενάρια του IEA. Η αύξηση των θέσεων εργασίας στον ενεργειακό τομέα προβλέπεται να επιβραδυνθεί στο 1,3% το 2025, αντανακλώντας βραδύτερη, αν και ακόμη θετική, αύξηση των επενδύσεων στην ενέργεια εν μέσω συνεχιζόμενης οικονομικής και αγοραίας αβεβαιότητας. Αυτός ο μετριασμένος ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται να συνεχιστεί υπό το σημερινό πλαίσιο πολιτικών, οδηγώντας σε αύξηση της απασχόλησης στην ενέργεια κατά 3,4 έως 4,6 εκατομμύρια θέσεις έως το 2035, ανάλογα με τον ρυθμό ανάπτυξης των ενεργειακών υποδομών. Ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει η κύρια πηγή καθαρής αύξησης θέσεων εργασίας· ωστόσο, τομείς όπως ο εφοδιασμός πετρελαίου αντιμετωπίζουν αποκλίνουσες πορείες, ανάλογα με την κατεύθυνση της μελλοντικής πολιτικής και των συνθηκών της αγοράς, υπογραμμίζοντας τη σημασία ευέλικτων προσεγγίσεων στον σχεδιασμό, την πρόσληψη και τη διατήρηση του εργατικού δυναμικού.
Μέγα ζητούμενο η εξειδίκευση
Όλα τα σενάρια εξαρτώνται τελικά από την ικανότητα των επιχειρήσεων να εξασφαλίσουν εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό που χρειάζονται – έναν περιορισμό που απαιτεί μεγαλύτερη προσοχή σε ένα σενάριο ευθυγραμμισμένο με μηδενικές καθαρές εκπομπές έως το 2050, όπου οι συνολικές ανάγκες του ενεργειακού εργατικού δυναμικού θα αυξάνονταν κατά σχεδόν 15 εκατομμύρια έως το 2035.
Οι ελλείψεις εξειδικευμένων εργαζομένων έχουν αναδειχθεί σε κορυφαία ανησυχία για τις επιχειρήσεις, ιδιαίτερα σε εφαρμοσμένους τεχνικούς ρόλους. Πάνω από 700 ενεργειακές εταιρείες, συνδικάτα και εκπαιδευτικοί φορείς συμμετείχαν στην ετήσια Έρευνα Απασχόλησης στην Ενέργεια του IEA, και περισσότεροι από τους μισούς ανέφεραν κρίσιμα εμπόδια στις προσλήψεις – μια σταθερή αύξηση σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Οι ελλείψεις αυτές είναι πιο έντονες στους εφαρμοσμένους τεχνικούς ρόλους, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν πάνω από το ήμισυ του ενεργειακού εργατικού δυναμικού – περισσότερο από το διπλάσιο του μεριδίου τους (25%) στη συνολική οικονομία. Η απασχόληση σε αυτούς τους ρόλους αυξήθηκε κατά 2,5 εκατομμύρια από το 2019.
Κενές θέσεις
Οι περισσότερες από τις κορυφαίες ενεργειακές ειδικότητες που αντιμετωπίζουν περιορισμούς θεωρούνται εφαρμοσμένοι τεχνικοί ρόλοι, συμπεριλαμβανομένων ηλεκτρολόγων, σωληνουργών, εργαζομένων σε γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και μηχανικών, ιδίως στον πυρηνικό τομέα. Πολλές από αυτές τις ευρύτερες κατηγορίες βρίσκονται ήδη σε έλλειψη και στη συνολική οικονομία.
Η γήρανση του ενεργειακού εργατικού δυναμικού επιτείνει τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού και δεξιοτήτων. Το εργατικό δυναμικό της ενέργειας είναι μεγαλύτερης ηλικίας από τον μέσο όρο της συνολικής οικονομίας, και πολύ λίγοι κατάλληλα καταρτισμένοι εργαζόμενοι εισέρχονται στον τομέα για να αντικαταστήσουν τους συνταξιοδοτούμενους και να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση. Ορισμένοι υποτομείς αντιμετωπίζουν πιο σοβαρές προκλήσεις από άλλους. Στους ρόλους της πυρηνικής ενέργειας και των δικτύων, για κάθε νέο εργαζόμενο που εισέρχεται, υπάρχουν αντίστοιχα 1,7 και 1,4 εργαζόμενοι που πλησιάζουν τη συνταξιοδότηση, σε σύγκριση με έναν μέσο όρο 1,2 στη συνολική οικονομία.
Σημαντικές πιέσεις
Η πίεση είναι μεγαλύτερη στις ανεπτυγμένες οικονομίες, όπου σε ολόκληρο τον ενεργειακό τομέα υπάρχουν 2,4 εργαζόμενοι κοντά στη συνταξιοδότηση για κάθε εργαζόμενο κάτω των 25 ετών, σε σύγκριση με αναλογία περίπου 1:1 στις EMDEs. Οι ανισορροπίες αναμένεται να επιδεινωθούν – από σήμερα έως το 2035, δύο στις τρεις νέες προσλήψεις θα απαιτούνται απλώς για την αντικατάσταση συνταξιοδοτούμενων εργαζομένων στον τομέα της ενέργειας.
Στρατηγική προτεραιότητα
Η δημιουργία μιας σταθερής «δεξαμενής» ειδικευμένων εργαζομένων αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα για την ενεργειακή ασφάλεια. Η ικανότητα των χωρών να διατηρούν την ενεργειακή ασφάλεια, να επεκτείνουν τα δίκτυα, να κλιμακώσουν την καθαρή ενεργειακή βιομηχανία, να ανακαινίζουν πυρηνικές μονάδες ή να προσελκύουν επενδύσεις εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από τη διαθεσιμότητα του κατάλληλου εργατικού δυναμικού. Σήμερα, οι ελλείψεις έχουν ήδη απτές επιπτώσεις: περίπου το 60% των εταιρειών ανέφεραν ελλείψεις εργατικού δυναμικού, θέτοντας σε κίνδυνο τα χρονοδιαγράμματα, την αξιοπιστία των συστημάτων και τον έλεγχο του κόστους.
Οι απόφοιτοι με εκπαίδευση σχετική με την ενέργεια δεν συμβαδίζουν με τις αυξανόμενες ανάγκες για ειδικευμένους εργαζομένους. Η συνολική ζήτηση για εφαρμοσμένους τεχνικούς εργαζομένους αυξήθηκε κατά 16% μεταξύ 2015 και 2022, ωστόσο οι αποφοίτησεις από σχετικά προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης αυξήθηκαν μόλις κατά 9%. Αυτή η ευρύτερη έλλειψη επηρεάζει πλέον άμεσα τον ενεργειακό τομέα, καθιστώντας δυσκολότερη την πρόσληψη και διατήρηση του απαιτούμενου ειδικευμένου προσωπικού.
Προγράμματα κατάρτισης
Σχεδόν το 50% των εταιρειών ανέφερε ότι προσλαμβάνει εργαζομένους από γειτονικούς κλάδους ή αυξάνει την ενδοεταιρική κατάρτιση για να καλύψει τα κενά. Για να αποτραπεί η επιδείνωση της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων έως το 2030, ο αριθμός των αποφοίτων που εισέρχονται στον ενεργειακό τομέα θα πρέπει να αυξηθεί κατά περίπου 40% παγκοσμίως, και ακόμη περισσότερο σε μια πορεία ευθυγραμμισμένη με μηδενικές καθαρές εκπομπές έως το 2050.
Η επέκταση της εκπαιδευτικής ικανότητας σε αυτό το επίπεδο θα κόστιζε περίπου 2,6 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως παγκοσμίως – λιγότερο από το 0,1% των παγκόσμιων δημόσιων δαπανών για την εκπαίδευση.
Επανεκπαίδευση
Η επανεκπαίδευση εργαζομένων εντός του ενεργειακού τομέα θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση των ελλείψεων ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Προηγούμενη ανάλυση του IEA έχει δείξει ότι πάνω από το 40% των ενεργειακών εταιρειών που συμμετείχαν στην έρευνα προτιμούν να προσλαμβάνουν εσωτερικά, προκειμένου να διατηρούν την εξειδικευμένη τεχνογνωσία του τομέα, ενώ φέτος το 50% των εργαζομένων στα ορυκτά καύσιμα δήλωσαν ότι θα προτιμούσαν να παραμείνουν στον ενεργειακό τομέα εάν αναζητούσαν εναλλακτική απασχόληση.
Ο ρόλος της ΑΙ
Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) αναδεικνύεται σε ένα ισχυρό εργαλείο παραγωγικότητας στον ενεργειακό τομέα, ωστόσο οι σημερινές εφαρμογές της συμβάλλουν ελάχιστα στην άμβλυνση των οξέων ελλείψεων σε εφαρμοσμένους τεχνικούς ρόλους. Οι εταιρείες διαβλέπουν τα μεγαλύτερα μακροπρόθεσμα οφέλη της AI στη διοικητική αποδοτικότητα και στην απόδοση των συστημάτων, με πρώιμες εφαρμογές να απλοποιούν ήδη τις διαδικασίες αδειοδότησης, να βελτιώνουν την ασφάλεια και να ενισχύουν την εκπαίδευση μέσω εικονικής πραγματικότητας (VR). Ωστόσο, οι ενεργειακές επιχειρήσεις υστερούν σε σχέση με άλλους κλάδους ως προς τις δυνατότητες τεχνητής νοημοσύνης, με τη συγκέντρωση εργαζομένων με δεξιότητες AI να είναι περίπου 40% χαμηλότερη από ό,τι στην τεχνολογία, τα χρηματοοικονομικά, την εκπαίδευση και τα μέσα ενημέρωσης. Και παρότι οι επενδύσεις σε δεξιότητες και ικανότητες AI αυξάνονται στον ενεργειακό τομέα, οι τρέχουσες εφαρμογές δεν μειώνουν ουσιαστικά τη ζήτηση για εφαρμοσμένους τεχνικούς εργαζομένους στις κατασκευές, τη λειτουργία και τη συντήρηση, οι οποίοι είναι κυρίως χειρωνακτικοί ρόλοι με καθήκοντα που η AI δεν είναι σήμερα κατάλληλη να αντικαταστήσει.
