Η κακοκαιρία έφερε στο φως την τραγική υστέρηση των υποδομών στην Ελλάδα
Του Νίκου Ντάσιου από την Ρήξη φ. 130 Δεν χρειάστηκε παρά μια συνηθισμένη για την εποχή χιονόπτωση για να διαπιστωθεί ακόμα μια φορά το έλλειμμα προετοιμασίας και οργάνωσης του κρατικού μηχανισμού: διακοπές κυκλοφορίας στη Ν.Ε.Ο Πατρών-Αθηνών, ματαιώσεις πτήσεων στη Β. Ελλάδα, αποκλεισμός νησιών (Αλόννησος Σκόπελος) και χωριών στην Εύβοια, κλειστές κεντρικές αρτηρίες ακόμα και σε αστικές περιοχές λόγω έλλειψης αλατιού, παγωμένες αλατιέρες… ακόμα και κλείσιμο δημόσιων υπηρεσιών (Δήμος της Αθήνας) λόγω κακοκαιρίας! Μια ακόμα εικόνα παράλυσης, ανάλογη με τις πλημμύρες στην πρώτη δυνατή μπόρα ή τις πυρκαγιές και την ασφυξία στους καλοκαιρινούς καύσωνες.
Εικόνες που συνεχώς επαναλαμβάνονται, σαν κάτι το σύνηθες, ενώπιον φοβισμένων τηλεθεατών που
αδυνατούν να διακρίνουν την υπερβολή της τηλεθέασης από τις συνήθεις και αναγκαίες καιρικές εναλλαγές των φυσικών κύκλων.
Π ίσω όμως από τα επιφαινόμενα υπάρχουν ζητήματα τα οποία αποφεύγουμε συστηματικά ν αντιμετωπίσουμε στη βάση ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού κινούμενοι μεταξύ της υπερβολής του εδώ και τώρα και της πλήρους απώθησης. Ο λόγος για την «ενεργειακή φτώχεια», ως αδυναμία όλο και περισσότερων νοικοκυριών ν’ ανταποκριθούν οικονομικά στην κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών, για θέρμανση και δροσισμό, έτσι ώστε να αισθάνονται υγιείς. «Ενεργειακά φτωχό» θεωρείται ένα νοικοκυριό που θα πρέπει να πληρώνει περισσότερο από το 10% του ετήσιου εισοδήματός του για να έχει στο σπίτι του ένα αποδεκτό επίπεδο θερμοκρασίας (20-25C). Σύμφωνα με την έρευνα των οικογενειακών προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ του 2014, το φαινόμενο αφορά περί το 33% των νοικοκυριών -52,5% αυτών που διαβιούν κάτω από το όριο της φτώχειας και 27,3% αυτών που είναι πάνω απ’ αυτό. Οι ασθένειες λόγω κρύου και η συνακόλουθη αύξηση των θανάτων των ηλικιωμένων κατά τους χειμερινούς μήνες αποτελούν μια ενδεικτική περιγραφή της «ενεργειακής φτώχειας». Ο συντελεστής εποχιακής μεταβλητότητας της θνησιμότητας στη χώρα μας είναι από τους υψηλότερους στην ΕΕ, πολύ πάνω από τις βόρειες χώρες, γεγονός που οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων όπως π.χ. τα αναπνευστικά προβλήματα από την τοξική αιθαλομίχλη και τα αιωρούμενα σωματίδια που εκπέμπουν οι καύσεις ακατάλληλου ξύλου, από νοικοκυριά που αδυνατούν ν’ ανταποκριθούν στις υψηλές τιμές του πετρελαίου θέρμανσης.
Τέσσερις βασικές αιτίες καθορίζουν την ενεργειακή φτώχεια: Τα χαμηλά οικογενειακά εισοδήματα –απόρροια της αφαίμαξης που υπέστησαν τα μεσο-στρώματα και η μικροϊδιοκτησία στην περίοδο των μνημονίων–, οι υψηλές τιμές των καυσίμων –ειδικότερα του πετρελαίου θέρμανσης, όπου το 67% της τελικής τιμής αντιστοιχεί στον ειδικό φόρο κατανάλωσης–, η κλιματική αλλαγή και η φτωχή ενεργειακή απόδοση των κτηρίων. Σχεδόν το 60% των κτηρίων-σπιτιών της χώρας έχουν κατασκευαστεί πριν το 1980 όταν δεν υπήρχαν προδιαγραφές για την ενεργειακή απόδοσή τους (Πηγή Ελληνική Στατιστική Αρχή, Μάιος 2015). Αποτέλεσμα, οι πολύ υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις για θέρμανση και ψύξη, που φτάνουν στο 73% του συνόλου των ενεργειακών αναγκών, ενώ το 27% αντιστοιχεί σε ηλεκτρική ενέργεια (Πηγή: Έρευνα Κατανάλωσης ενέργειας για τα νοικοκυριά μεταξύ Οκτωβρίου του 2011 και Σεπτεμβρίου 2012).
Δυστυχώς, η μέχρι σήμερα αντιμετώπιση της ενεργειακής αποστέρησης συνίσταται σε έκτακτα μέτρα όπως: Χορήγηση επιδόματος πετρελαίου θέρμανσης, υιοθέτηση κοινωνικού τιμολογίου, επανασυνδέσεις ηλεκτροδότησης, δωρεάν παροχή ηλεκτρικού ρεύματος σε νοικοκυριά που διαβιούν σε ακραία φτώχεια, ευνοϊκούς διακανονισμούς για χρέη, καθώς και εκπτώσεις σε συνεπείς καταναλωτές. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση προβλέπει παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας σε περίπου 370 χιλ. κατοικίες και υποδομές του δημόσιου και του τριτογενούς τομέα, την περίοδο 2011-2020. Επιπρόσθετα –προβλέπει– τη συνέχιση του προγράμματος «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον» για 70 χιλ. κατοικίες και την ενεργειακή αναβάθμιση άλλων 200 χιλ. σπιτιών. Είναι βέβαια αμφίβολο αν η εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών γίνεται με κριτήρια εξάλειψης της ενεργειακής φτώχειας αφού η υποβολή των σχετικών φακέλων και των απαιτούμενων διαδικασιών είναι απρόσιτες από τα φτωχά και χρεωμένα νοικοκυριά. Μια εναλλακτική στρατηγική θα ήταν αυτή της δωρεάν παροχής και εγκατάστασης μικρών φωτοβολταικών και ανεμογεννητριών από τη ΔΕΗ ξεκινώντας από τις περίπου 300 χιλ. οικογένειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ενεργειακής αποστέρησης. Ένα οικιακό σύστημα 2 KWp μπορεί να παράγει 2.700 kWh αξιοποιώντας το υφιστάμενο καθεστώς για την αυτοπαραγωγή με ενεργειακό συμψηφισμό (net-metering).
Σύμφωνα με σχετική μελέτη της Greenpeace, ένας συνδυασμός πόρων που περιλαμβάνει κονδύλια από: το ΕΣΠΑ, το πακέτο Γιουνκέρ, τον συμψηφισμό προστίμων για τα αυθαίρετα, τον ΕΝΦΙΑ και τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων μπορούν να αθροίσουν από 3,6 έως 5,8 δισ. €, την περίοδο 2016 έως 2025, χρηματοδοτώντας μια τέτοια στρατηγική.
Το σωρευτικό όφελος από τη μείωση των ενεργειακών δαπανών των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, θα ήταν της τάξεως των 6 δισ. € σε βάθος 10ετίας ενώ για την εθνική οικονομία υπολογίζεται ετήσιο όφελος 450 εκατ. € μόνο από τον περιορισμό της χρήσης πετρελαίου. Επιπρόσθετα, με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, μια στρατηγική αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας θα μπορούσε να δημιουργήσει περί τις 30.000 νέες θέσεις εργασίας στην εγχώρια παραγωγή πάνελ, ανεμογεννητριών, αντλιών θερμότητας, μονώσεων, κουφωμάτων, σκιάστρων και δομικών υλικών για ανακαινίσεις. Θέσεις που θα ήταν μια σημαντική πτυχή σε μια στρατηγική ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης, στον τελματωμένο οικοδομικό τομέα, αφού θα επέτρεπε την ανασύσταση πολλών μικρών παραγωγικών εργαστηρίων, ερευνητικών κέντρων και ενεργειακών συνεταιρισμών, αποτρέποντας τη συνεχιζόμενη φυγή νέων επιστημόνων (κυρίως μηχανικών και αρχιτεκτόνων) συμβάλλοντας αποφασιστικά στην πραγματική μείωση της ανεργίας.
