Τα οικολογικά και εθνικά στρατηγικά δεδομένα του ενεργειακού τοπίου στην Ελλάδα
Του Δημήτρη Μπουσμπουρα από την Ρήξη φ. 131Είχαμε αναφερθεί στο προηγούμενο τεύχος της Ρήξης (1) στην υπόθεση της μεταλιγνιτικής περιόδου στην Μεγαλόπολη και στο πώς η ΔΕΗ, προσπαθώντας να μειώσει το κόστος αποκατάστασης και να αξιοποιήσει ως μεγαλοϊδιοκτήτης τις εκτάσεις που κατέχει, αποφεύγει να υλοποιήσει την δέσμευση για την δημιουργία υγροτόπου στις μεγάλες τρύπες που αφήνει.
Σ ις 15 Φεβρουαρίου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απέρριψε τις τροπολογίες των Ελλήνων ευρωβουλευτών για την επιδότηση της Πτολεμαΐδας V και της
Μελίτης II, των δύο νέων λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ. Αυτό οδήγησε σε ενθουσιασμό τις οργανώσεις που είναι εναντίον του λιγνίτη και μάχονται εναντίον της κλιματικής αλλαγής. Τι όμως προτείνουν και τι συμβαίνει στην πραγματικότητα;
Η πρόταση είναι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Στις ανανεώσιμες πηγές υπάγονται τα υδροηλεκτρικά φράγματα, οι αιολικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΣΠΗΕ) και τα φωτοβολταϊκά.
Στην Υ/Η ενέργεια η Ελλάδα έχει φτάσει σε αρκετά ψηλά ποσοστά. Άλλα φράγματα δεν μπορούν να γίνουν χωρίς να προκαλέσουν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ήδη ο Αλιάκμονας έχει μετατραπεί από ποταμός σε μια σειρά από ταμιευτήρες νερού μετά το τελευταίο φράγμα του Ιλαρίωνα και εάν ανάντη κατασκευαστούν και άλλα, που θα φτάσουν έως τα Γρεβενά, θα δημιουργηθεί ένα μεγάλο βιογεωγραφικό εμπόδιο στην θέση του ποταμού. Για το ζήτημα αυτό υπάρχει έντονη αντίδραση από οργανώσεις που πρωτοστατούν στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Στους μεγάλους βιομηχανικούς ΑΣΠΗΕ επίσης η Ελλάδα έχει υψηλές επιδόσεις, έχοντας φτάσει στους αρχικούς στόχους. Οι μεγάλες ανεμογεννήτριες που παράγονται στο εξωτερικό και τοποθετούνται στα ελληνικά βουνά κατηγορούνται για σοβαρές επιπτώσεις στα φυσικά αδιατάραχτα τοπία της χώρας μας, την θανάτωση πουλιών και νυχτερίδων, καθώς τοποθετούνται ακόμα και σε περιοχές NATURA, και για αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων και τις τοπικές οικονομικές δραστηριότητες όπως ο τουρισμός. Επιπλέον, δεν προσφέρουν σταθερότητα στο σύστημα, καθώς εξαρτώνται από την ένταση του ανέμου (δεν κινούνται σε χαμηλές και υψηλές ταχύτητες ανέμου). Είναι αναγκαία δηλαδή η ύπαρξη παράλληλα σταθερών συστημάτων παραγωγής ηλεκτρισμού. Για την σταθερότητα δηλαδή του δικτύου απαιτείται σταθερή ενέργεια που μπορεί να προέλθει από θερμοηλεκτρικά ή πυρηνικά εργοστάσια.
Η μόνη λύση για να δώσει μια σταθερότητα σε ένα δίκτυο που βασίζεται στα ΑΣΠΗΕ είναι η αποθήκευση της ενέργειας που παράγεται από αυτά, ανεβάζοντας νερό σε ανάδρομα φράγματα για να χρησιμοποιηθεί αυτό σε Υ/Η σταθμούς, όταν θα υπάρχει ανάγκη. Αυτό όμως απαιτεί νέα φράγματα. Επιχειρήθηκε στην Κρήτη και ξεσήκωσε αντιδράσεις κατοίκων και περιβαλλοντικών οργανώσεων, καθώς ο ταμιευτήρας θα καταλάβανε σημαντικές γεωργικές εκτάσεις και φυσικές περιοχές. Η άλλη λύση που εξετάζεται διεθνώς είναι η ανάπτυξη της δυνατότητας για αποθήκευση της ενέργειας στην μορφή καύσιμου υδρογόνου. Αυτό όμως είναι για το μέλλον. Απέναντι στα βιομηχανικά ΑΣΠΗΕ έχει προταθεί η ανάπτυξη μικρών αιολικών, που ήδη υπάρχουν στην χώρα, και δεν έχουν τα παραπάνω προβλήματα (2). Τέλος η τοποθέτηση αιολικών στην θάλασσα διερευνήθηκε, αλλά για άγνωστους λόγους, πιθανόν όχι μόνο τεχνικούς, αποσύρθηκε. Τα φωτοβολταϊκά στην Ελλάδα εφαρμόστηκαν με εντελώς παράλογο τρόπο. Έφτασε κάποια στιγμή να τοποθετούνται ακόμα και σε γη υψηλής παραγωγικότητας. Ευτυχώς, έγινε αντιληπτό πόσο καταστροφικό θα ήταν αυτό για την διατροφική αυτάρκεια και απαγορεύτηκε. Δεν έγινε όμως υποχρεωτική η τοποθέτηση σε δημόσια κτήρια, ούτε δόθηκαν σοβαρά κίνητρα για τις κατοικίες όπως σε άλλες χώρες. Κάποια στιγμή συζητήθηκε το σχέδιο Ήλιος για την κάλυψη τετραγωνικών χιλιομ. με φωτοβολταϊκά για να στέλνεται ενέργεια στην Γερμανία. Για τεχνικούς μάλλον λόγους, το σχέδιο εξέπνευσε.
Άλλες μέθοδοι, όπως η εκμετάλλευση της ενέργειας των κυμάτων, αν και ερευνητικά προχωράει στην Ελλάδα, δεν βαίνει προς σοβαρή υλοποίηση. Όπως τα μικρά αιολικά, η λύση αυτή δεν υποστηρίζεται, προφανώς γιατί δεν στηρίζονται από το σύμπλεγμα ξένων βιομηχανιών, τραπεζών και Ελλήνων «διευκολυντών» των αδειδοτήσεων.
Στην πράξη, αυτό που συμβαίνει είναι η παραγωγή ενέργειας από εισαγόμενο φυσικό αέριο (3) και εισαγωγή ρεύματος από άλλες χώρες, μέσω του διασυνδεμένου συστήματος, που παράγεται από θερμοηλεκτρικά ή ακόμα και από πυρηνικά εργοστάσια. Οι εναλλακτικοί πάροχοι (4) μετά την απελευθέρωση της αγοράς, που σήμερα κατέχουν ποσοστό μεγαλύτερο από 5% της αγοράς, παράγουν ενέργεια ή εμπορεύονται απλώς ηλεκτρισμό από το δίκτυο που ανήκει πλέον στον ΔΕΔΔΗΕ (5), ο οποίος έχει αυτονομηθεί από την ΔΕΗ, αν και είναι ακόμη θυγατρική της. Η ELPEDISON παράγει 820 MW από φυσικό αέριο (6), η ΗΡΩΝ 582 MW (7), η VOLTERRA ολοκληρώνει σταθμούς 880 MW (8), ενώ η PROTERGIA παράγει ήδη 1,2 GW από φυσικό αέριο (9). Πράγμα παράλογο, σπάταλο και αντιπεριβαλλοντικό, γιατί το αέριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον τελικό καταναλωτή χωρίς τις απώλειες της μετατροπής σε ηλεκτρική ενέργεια και της μεταφοράς της. Οι περισσότεροι από τους εναλλακτικούς παρόχους έχουν κατασκευάσει και μεγάλα ΑΣΠΗΕ, πουλώντας ακριβά την ενέργεια στο δίκτυο.
Οι ΑΠΕ και κυρίως τα αιολικά, αλλά και το φυσικό αέριο, αποτέλεσαν το όχημα για να στηθούν εταιρείες ανταγωνιστικές της ΔΕΗ. Όταν αυτές αναπτύσσονταν, η ΔΕΗ έμεινε πίσω από τους άλλους τομείς, εκτός του λιγνίτη. Η ΔΕΗ Ανανεώσιμες, ενώ στην αρχή ήταν μια δυναμική εταιρεία, στην πορεία φρέναρε για άγνωστους ή μάλλον προφανείς λόγους. Παράλληλα, η έρευνα και η τεχνολογία έμεινε πίσω. Μια σοβαρή αυτοδύναμη πολιτική ενέργειας θα ήταν η ενίσχυση των μικρών ΑΠΕ που παράγονται στην χώρα κατά τον τρόπο που αναπτύχθηκαν την δεκαετία του ’80 οι ηλιακοί θερμοσίφωνες (10).
Σε κάθε περίπτωση πάντως, οι δυνατότητες της χώρας στην παραγωγή ενέργειας έχουν φτάσει σε ένα όριο με την σημερινή τεχνολογία για να έχουμε ένα σταθερό σύστημα. Κάποτε ο λιγνίτης θα τελειώσει και μαζί του τα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Μέχρι τότε όμως οι άλλες αξιόπιστες και άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις που έχουμε άμεσα στην διάθεσή μας είναι είτε εισαγωγή ηλεκτρικού από το εξωτερικό είτε η εισαγωγή αερίου για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος.
Έως την ανάπτυξη σταθερών συστημάτων, η μόνη λύση για την διασφάλιση της ενεργειακής αυτάρκειας είναι, δυστυχώς, ο λιγνίτης και ο περιορισμός του φυσικού αερίου μόνο για τελική κατανάλωση σε κατοικίες και βιομηχανίες. Η εξοικονόμηση ενέργειας πρέπει επίσης να εξεταστεί σοβαρά. Η λύση που θα επιλέξουμε να κινηθούμε για το μέλλον είναι είτε η παράδοση στα συμφέροντα που χρησιμοποιούν τις ΑΠΕ σαν όχημα επικοινωνιακό για να επιβληθούν στην αγορά, είτε η ανάπτυξη μιας εγχώριας τεχνολογίας, βασισμένης σε μονάδες παραγωγής που μπορούν να παραχθούν στην χώρα. Για να γίνει αυτό όμως, προϋποτίθεται το πρόταγμα της αυτοδυναμίας.
Σημειώσεις
1. Μπούσμπουρας Δ. 2017. Η Μεγαλόπολη και ο λιγνίτης. Ρήξη τ. 1302. Μπούσμπουρας Δ. 2014. Πράσινη ανάπτυξη ή οικολογική παραγωγική ανασυγκρότηση; Το παράδειγμα των αιολικών. Άρδην τ. 94
3. Το φυσικό αέριο είναι κυρίως μεθάνιο που παράγεται με εξόρυξη. Θεωρείται ότι συμβάλλει λιγότερο στο φαινόμενο θερμοκηπίου. Στην πράξη όμως οι διαρροές είναι μεγάλες, ιδιαίτερα στην περίπτωση του σχιστολιθικού αερίου όπου υπάρχουν περισσότερες διαρροές στην ατμόσφαιρα. Το μεθάνιο συμβάλλει 23 φορές περισσότερο από το CO2 στo φαινόμενο θερμοκηπίου.
4. ELPEDISON (των Ελληνικών Πετρελαίων, της Edison και του ΕΛΛΑΚΤΟΡ), ΗΡΩΝ (της ΤΕΡΝΑ, της ENGIE – πρώην GDF Suez και της QATAR PETROLEUM) , GREEN (των αδελφών Βασιλειάδη), VOLTERRA (της J&P ΑΒΑΞ) , PROTERGIA (του ομίλου Μυτιληναίου), NRG (του Ομίλου Χανδρή) και WATT + VOLT (των Παπαναγιώτου και Pueblo Trading LTD).
5. Διαχειριστής του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας
6. Στην Θεσσαλονίκη και στην Θίσβη Βοιωτίας.
7. Στην Θήβα
8. Στην Θεσσαλονίκη και στην Κομοτηνή
9. Στον Άγιο Νικόλαο Βοιωτίας και στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας
10. Η επιδότηση των κατασκευαστών ηλιακών θερμοσιφώνων και η έκπτωση φόρου για την τοποθέτησή τους οδήγησε στην ανάπτυξη βιοτεχνιών και βιομηχανιών για την παραγωγή τους. Πολλές από αυτές τις εταιρείες υπάρχουν ακόμα και σήμερα και ορισμένες επεκτάθηκαν και σε άλλους τομείς.
